دیپلماسی علمی فرصتی مهم برای توسعه همکاری های علمی بین المللی و روابط راهبردی

در دنیای کنونی بسیاری از مشکلات نظیر پاندمی های مرگبار که علم به دنبال حل آنهاست ماهیت بدون مرز دارد و غلبه بر چنین چالش هایی از مسیر همکاری بین دانشمندان رشته های مختلف و سیاستگذارانی می گذرد که در فراسوی مرزهای ژیوپلیتیکی فعالیت می کنند. طی چند دهه گذشته به موازات دیپلماسی سنتی نوع جدیدی از دیپلماسی در حوزه روابط بین الملل موسوم به دیپلماسی علمی جریان یافته است که دارای ویژگی های مهمی همچون تنوع، چند جانبه گرایی فراگیر، در برگیرنده جامعه مدنی و شهروندان و قدرت اثرگذاری بالایی است. در واقع دیپلماسی علمی برای توصیف انواع مبادلات در حوزه های علمی، فناوری و نوآوری و مشارکت کشورها در برنامه های آموزشی و تحقیقات پیشرفته به کار می رود. با وجود تنوع بالا، این حوزه به سه بخش عمده شامل علم در دیپلماسی، دیپلماسی برای علم و علم برای دیپلماسی تقسیم می شود. طی چند دهه گذشته، کشورهایی که در علم و فناوری های کلیدی پیشتاز بوده اند از ظرفیت بالقوه دیپلماسی علمی نیز به میزان زیادی بهره برده اند. همچنین تجارب گذشته نشان می دهد که توسعه روابط علمی راهبردی و همکاری های علمی بین کشورها و یا حتی بلوک های رقیب می تواند از شکست های دیپلماتیک جلوگیری کند و احتمال درگیری ها و تنش های ویرانگر را در عرصه جهانی کاهش دهد. از طرف دیگر در شرایط امروزی، جهان با معضلات متعدد و متنوعی روبه رو است که در مواردی حل آنها از ظرفیت و توان علمی و فنی یک کشور به تنهایی خارج است و به کارگیری ظرفیت های دیپلماسی علمی امری اجتناب ناپذیر می باشد. این نوشتار بر اهمیت، مصادیق، دستاوردها و تجارب برخی کشورها و تعدادی از نهادهای بین المللی در حوزه دیپلماسی علمی و مرجعیت علمی می پردازد.