بررسی سبک شناسی منظومه غنایی«مهر و مشتری» اثر عصار تبریزی

منظومه «مهر و مشتری» اثر عصار تبریزی، یکی از شاعران توانمند قرن هشتم هجری است. این اثر همچون سایر منظومه‌های غنایی قرن هفتم و هشتم، اگرچه تحت تاثیر شیوه شاعری نظامی سروده شده، خالی از خلاقیتهای فردی شاعر نبوده است. این منظومه علیرغم داشتن شهرت نسبی در زمان زندگی‌ شاعر، چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. در این مقاله ضمن معرفی این اثر، ویژگیهای زبانی و ادبی آن بررسی شده است.

این پژوهش به روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای با رویکرد توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش تمام اشعار منظومه مهر و مشتری است.

 منظومه مهر و مشتری در قالب مثنوی و در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده است. انواع مختلف جناس، تکرار واژه، تصدیر، هم‌حروفی، هم‌صدایی، تنسیق صفات، تتابع اضافات، اعنات و طرد و عکس بکار رفته که موسیقی درونی شعر را افزایش داده است. در سطح لغوی در این منظومه لغات و ترکیبات عربی، لغات و ترکیبات نجومی و ترکیبهای نوساخته، بسامد بالایی دارد که بنظر میرسد در کاربرد این اصطلاحات تحت تاثیر خاقانی و نظامی است. در سطح ادبی، تشبیه، اضافه تشبیهی، استعاره مصرحه و تلمیح از پربسامدترین آرایه‌های بکاررفته در این منظومه است. تشبیه و استعاره متناسب با روح غنایی اثر بکار رفته است. ایهام تناسب نیز اغلب با نام شخصیتهای داستان بوجود آمده است که رنگ تصنعی به شعر داده است.

 عصار تبریزی چون شاعران همعصر خود به شیوه داستان‌سرایی نظامی نظر دارد اما دارای برخی ابتکارات زبانی خویش نیز است. ویژگیهای زبانی و ادبی بکاررفته در اثر چون کاربرد لغات عربی، اصطلاحات نجومی، تشبیهات حسی نشان‌دهنده توجه عصار تبریزی به شیوه شعرسرایی نظامی است. استفاده از کلمات و ترکیبات عربی، کاربرد ترکیبات بدیع، استفاده فراوان از آرایه‌های ادبی، وارد کردن اصطلاحات نجوم، موسیقی، شطرنج و... از نشانه‌های بارز سبکی این منظومه است.