تلقی ادیبان معاصر از مفهوم کنایه در ساحت کاربردی آن (گرایش به مفهوم پیشاجرجانی کنایه نزد ادیبان پسامشروطه)

تعاریف مختلف و گاه متناقضی در کتاب های بلاغی برای تبیین صنعت کنایه ذکر شده است که با بررسی و دسته بندی آنها می توان دو مفهوم کلی برای این شگرد در نظر گرفت: در تعریف نخست، که به دوره پیش از جرجانی اختصاص دارد، کنایه عبارت است از «پوشیده سخن گفتن و ترک تصریح به معنی». دراین معنی، کنایه با دیگر شگردهای بلاغی (نظیر مجاز، تشبیه، استعاره، توریه و...) درمی آمیزد و حدود و ثغور مشخصی ندارد. در مفهوم دیگر کنایه، که با جرجانی شروع می شود، کنایه صناعتی ساختارمند و منفک از دیگر شگردهاست. در این تعریف، کنایه صرفا به معنی «پوشیده سخن گفتن و ترک تصریح به معنی» نیست، بلکه چارچوب مشخصی دارد و آن «ذکر لازم و اراده ملزوم» است. پس، اگر سخنی حتی پوشیده ذکر شده باشد، اما عنصر «لازم و ملزوم» در آن رعایت نشده باشد، در تعریف های پس از جرجانی کنایه محسوب نمی شود. در پژوهش حاضر، با شیوه توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از ابزار کتابخانه ای، ضمن واکاوی دو مفهوم مزبور از کنایه (پیش و پس از جرجانی)، تلقی ادبای اخیر از مفهوم این صناعت در مقام عمل و ساحت کاربردی آن بررسی شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بیشتر پژوهشگران اخیر در بحث کنایه به مفهومی گرایش دارند که پیش از جرجانی متداول بوده است.