ارزیابی تحمل به خشکی در ژنوتیپ های کنجد (Sesamum indicum L.) با استفاده از صفات و شاخص های جوانه زنی تحت شرایط خشکی

کنجد به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان زراعی دانه روغنی از ظرفیت های صنعتی، غذایی و دارویی بالایی برخوردار است. تنش خشکی به ویژه در مرحله جوانه زنی و گیاهچه ای تولید کنجد را با چالش رو برو می کند. به منظور غربال ژنوتیپ های کنجد برای تحمل به خشکی در مرحله جوانه زنی آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. عوامل مورد بررسی شامل 4 سطح خشکی القا شده به وسیله پلی اتیلن گلیکول (غلظت های 0، 20، 25 و 30 درصد) و 15 ژنوتیپ کنجد بودند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس اثر ژنوتیپ، خشکی و بر هم کنش آن ها بر روی تمامی صفات جوانه زنی مورد بررسی شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه 1 و 2، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن تر و خشک گیاهچه در سطح یک درصد معنی دار بود. کاهش معنی دار (در سطح 5%) در تمامی سطوح تنش نسبت به شاهد در صفات مطالعه شده مشاهده شد. صفات درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و طول ساقه چه (به ترتیب با 10%، 17% و 18% کاهش) حساسیت کمتری به تنش خشکی در سطح ضعیف (غلظت 20%) نشان دادند، در حالی که بیشترین تاثیر منفی برای صفات شاخص بنیه 2، وزن خشک گیاهچه و وزن تر گیاهچه (به ترتیب با 5/52%، 3/47% و 4/34% کاهش) بدست آمد. از سوی دیگر تحت خشکی شدید (غلظت 30%) بیشترین کاهش در طول ساقه چه، شاخص بنیه 1 و 2 (به ترتیب 98%، 97% و 96%) مشاهده شد. از شاخص های تحمل به خشکی محاسبه شده برای هر یک از صفات در تجزیه به مولفه های اصلی و رسم بای پلات استفاده شد. بدین ترتیب ژنوتیپ ها بر اساس تحمل به 5 دسته تقسیم شدند. ژنوتیپ های دشتسان 2 و داراب 1 به عنوان متحمل ترین و ژنوتیپ های قایم، یکتا، سودان و کرمان به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. یافته های این پژوهش می تواند در مطالعات و برنامه-های اصلاحی آینده کنجد برای تحمل خشکی مورد استفاده قرار بگیرد.