بازاندیشی سیاستگذاری سلامت روان در ایران: یک نامه به سردبیر

سردبیر محترم سلامت روان به عنوان یک جزو جدایی ناپذیر و ضروری سلامت شناخته می شود و دسترسی به سلامت کامل بدون عبور و گذر از چالش های حیطه سلامت روان دور از ذهن و ناممکن است. بنابر این همپایی و همسویی سایر بخش ها در دست یابی به سلامت کامل را می طلبد. داده های بار بیماری سلامت بر اساس شاخص سال های عمر تطبیق شده برای ناتوانی (DALYs) نشان می دهد که در کشور ایران بیمارهای روانی از سال 1394 تاکنون در بین 22 گروه بیماری، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است و داده های سال 1398 نشان می دهد که DALYs بیماری های روانی 31/10 % از کل این شاخص را سهم بری می نماید.1 در ایران نیز چهار پیمایش ملی در حوزه سنجش اختلالات و مشکلات روانی اجرا شد که آخرین مطالعه نشان داد 4/23% مردم ایران از مشکلات روانی رنج می برند.2 سرانه هزینه دولت در سلامت روان در سال 2017 در اروپا 7/21 دلار، آمریکا 8/11 دلار، مدیترانه شرقی 2 دلار، جنوب شرق آسیا 1/0 دلار، غرب اقیانوسیه 1/1 دلار و در آفریقا 1/0 دلار می باشد و میانگین جهانی نیز 5/2 دلار آمریکا گزارش شده است. میانه هزینه دولت در کشور های با درآمد بالا 24/80 دلار و در کشور های با درآمد پایین 02/0 دلار می باشد و اختلاف فاحشی وجود دارد. مطالعات نشان می دهد، در کشور هایی که تولید ناخالص داخلی زیادتری دارند، هزینه های دولت در حوزه سلامت روان افزایش پیدا می نماید. در تامین نیروی انسانی نیز میانگین جهانی نه پرسنل با تخصص سلامت روان به ازای هر 100 هزار نفر جمعیت وجود دارد. این میزان در منطقه اروپا 50 نفر، آمریکا 9/10 نفر، مدیترانه شرقی 7/7 نفر، آفریقا 9/0 نفر، جنوب شرق آسیا 5/2 نفر و غرب اقیانوسیه 10 نفر به ازای هر 100000 نفر جمعیت است. همچنین در کشورهای با درآمد بالا 7/71 نفر و در کشور های با درآمد پایین 6/1 نفر به ازای هر 100 هزار جمعیت وجود دارد.3 در ایران نیز، 39 بیمارستان روان پزشکی با 6735 تخت و 159 بیمارستان عمومی با 3700 تخت روان پزشکی خدمات ارایه می دهند. در حوزه کودکان نیز 11 بیمارستان با مجموع 181 تخت به ارایه خدمات روان پزشکی می پردازند. به طور کلی به ازای هر 100000 نفر 2/13 تخت روان پزشکی وجود دارد و همچنین 178 مرکز مرتبط با نگهداری بیماری های مزمن با تعداد 12180 تخت برای بیمارانی که ناتوانی و اختلالات روانی شدید و مزمن دارند، وجود دارد. در طرح تحول سلامت، بیش از 1200روان شناس بالینی در مراکز جامع سلامت با همکاری پزشکان عمومی خدمات سلامت روان را ارایه می دهند و همچنین 1600 روان پزشک بزرگسالان و 120 روان پزشک با تخصص کودکان در کشور در مراکز جامع سلامت، بیمارستان های عمومی و خصوصی مشغول به فعالیت می باشند.2 در حوزه بهزیستی و رفاه اجتماعی تعداد 66 مرکز روزانه روانی، 178 مراکز شبانه روزی بیماران روانی مزمن، 150 مراکز ارایه دهنده خدمت در منزل، 74 مرکز مشاوره تلفنی، 2850 مراکز مشاوره حضوری، 277 مراکز سلامت روان محلی به کلیه مردم به صورت عمومی و تخصصی در حوزه سلامت روان خدمات ارایه می دهند.4 بکارگیری اقدامات مبتنی بر شواهد در حوزه سلامت روان می تواند تاثیرات اجتماعی و هزینه های اقتصادی مشکلات و اختلالات روانی را به طور مطلوب مدیریت کند و منجر به کاهش نابرابری، جلوگیری از مرگ و میر و ناتوانی و در نهایت توسعه کشور گردد و به همین جهت برنامه ریزی و سیاست گذاری باید بر اساس آن صورت پذیرد. سیاستگذاران و مدیران دولتی برای تشخیص جایگاه و ظرفیت خود در سیاستگذاری باید به طور همزمان به سه چشم انداز سازمانی، سیاسی و فنی جهت بهبود مشارکت خود در فرآیند سیاستگذاری توجه نمایند. شرایط اجتماعی و اقتصادی کنونی دولت ها را ناگزیر می سازد تا از سیاست گذاری و نهادسازی موثر و کارآمد در حوزه 914 سلامت روان بهره مند شوند. از این رو راهبردهایی نظیر اولویت دهی به موضوع سلامت روان در سیاست گذاری های عمومی کشور، اقناع و حساس سازی سیاست گذاران و مدیران کشور به حیطه سلامت روان، نگاشت نهادی کارآمد و شفافیت در تولی گری، آینده نگاری و آینده پژوهشی سلامت روان در ایران، یکپارچگی در قانون گذاری و برنامه ریزی مبتنی بر نیاز و ظرفیت ها درون بخشی و بین بخشی، عدالت در ارایه خدمات و توجه به دسترسی و فراهمی مبتنی بر توان پرداخت و نیاز می تواند در توسعه خدمات سلامت روان اثرگذار باشند. همچنین توجه به سطح بندی خدمات، استقرار نظام ارجاع بین بخشی و بین سطحی، حمایت طلبی و استفاده از ظرفیت رسانه ها و جریان سازی فرهنگی، ارزش گذاری اجتماعی موضوع سلامت روان، تامین و توانمندسازی نیروی انسانی متخصص و بهره ور، مشارکت دهی آحاد جامعه در پیشگیری، درمان و توانبخشی مشکلات و اختلالات روانی، اختصاص بودجه بیشتر به این حوزه، تعرفه گذاری روزآمد خدمات سلامت روان، برقراری بیمه مشاوران و روان شناسان، رفع تعارض و تضاد منافع و استفاده از ظرفیت فناوری اطلاعات در حکمرانی و ارایه خدمات باید در دستور کار سیاست گذاران و مدیران حیطه سلامت روان در ایران باشد. به طور کلی با بازاندیشی در حوزه سیاست گذاری سلامت روان و تدوین راهبرد های مبتنی بر ارزش ها، فرهنگ، وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و توسعه ای می توان تصویر روشنی از ارایه خدمات سلامت روان یکپارچه و مبتنی بر شواهد ارایه نمود. از طرف دیگر مناسب سازی و استاندارد سازی خدمات، ارتقا سطح پاسخگویی، مدیریت هزینه و تقاضا، افزایش دسترسی، رعایت عدالت در بهره مندی از خدمات، هم افزایی و جلوگیری از موازی کاری، افزایش اثربخشی و کارایی و همچنین شفافیت در امور از پیامد های سیاست گذاری اثر بخش در حوزه سلامت روان می باشد.