مطالعه تجربیات دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه تهران از اعمال قدرت در فرآیند پژوهش

پژوهش دانشگاهی معمولا به صورت گروهی، تیمی و مشترک انجام می شوند. افراد در این فرآیند به لحاظ هویتی، جایگاه، توانایی ها، تیپ های شخصیتی، خواسته ها و آرزوهای متفاوتی دارند. ازاین رو، روابط و نابرابری های قدرت در این فرآیند، جزء ویژگی های ذاتی آن است. ازآنجایی که دانشجویان به لحاظ قدرت، عمدتا نسبت به سایر کنشگران از جمله اساتید و مدیران از قدرت کمتری برخوردار هستند، درک تجارب آنان بیش از سایر کنشگران اهمیت دارد؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش، شناسایی مصادیق اعمال قدرت در فرآیند پژوهش، براساس دیدگاه دانشجویان و فارغ التحصیلان است.

 نظر به هدف این پژوهش مبنی بر اکتشاف و توصیف تجربیات دانشجویان و فارغ التحصیلان از اعمال قدرت در فرآیند پژوهش، طرح این پژوهش، کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی جامعه پژوهش را تشکیل داده اند. روش نمونه گیری پژوهش، غیرهدفمند و از نوع معیار (ملاک محور) است. بر این اساس، دانشجویان و فارغ التحصیلانی در این پژوهش مشارکت داده شدند که معیار تجربه پژوهش تیمی و مشترک، در دسترس بودن و موافقت با انجام مصاحبه را داشته باشند. با 19 دانشجو و فارغ التحصیل دانشگاه تهران مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت پذیرفته است. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از روش تجزیه وتحلیل استیوک-کولایزی-کین استفاده شده است.

دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه تهران اعمال قدرت در فرآیند پژوهش را با زد و بند، بدرفتاری، تبعیض و بی عدالتی، زورگویی، سوءاستفاده از موقعیت، خلف وعده، نظارت ناکافی/نامناسب و نویسندگی های غیراخلاقی درک کردند. براساس یافته های پژوهش، انتخاب استاد راهنما به صورت لابی گری گروه، نویسندگی زیگزاگی، باندبازی در پذیرش مقالات در مجلات پژوهشی، مهم ترین مضامین فرعی زد و بند؛ مشارکت حداکثری دانشجو و بهره مندی حداکثری استاد از امتیاز پژوهش و استثمار پژوهشی دانشجو توسط استاد، مهم ترین مضامین فرعی توصیف کننده زورگویی در فرآیند پژوهش؛ سوءاستفاده استاد از دانشجو به دلیل قدرت مقاله نویسی او، سوءاستفاده استاد از احترام دانشجو برای تعیین ترتیب نویسندگان، سوءاستفاده استاد از نیاز دانشجو به پژوهش، دخالت متعصبانه و مغرضانه استاد داور در ارجاعات دانشجو، دریافت غیراخلاقی اعتبار نویسندگی توسط استاد و حضور پیش فرض مدیر گروه در تمام پایان نامه ها یا رساله های گروه مهم ترین مضامین فرعی سوءاستفاده از موقعیت؛ راهنمایی ناکافی استاد راهنما، عدم مطالعه پایان نامه توسط استاد داور و عدم تسلط استاد بر موضوع پژوهش مهم ترین مضامین فرعی نظارت ناکافی/نامناسب؛ تبعیض استاد بین دانشجویان براساس حس دین او به دانشجوی خاص و بی عدالتی در نمره پایان نامه دو مضمون فرعی تبعیض و بی عدالتی؛ نویسندگی صوری استاد توسط دانشجو، مقالات نجات و اسامی صوری در آن ها، نقش صوری استاد راهنما، اضافه کردن نویسنده مهمان توسط استاد راهنما و حذف نویسندگان واقعی پژوهش، مهم ترین مضامین فرعی توصیف کننده نویسندگی های غیراخلاقی است. ازآنجایی که دانشجویان {و فارغ التحصیلان}، یکی از مهم ترین کنشگران در فرآیند پژوهش به شمار می آیند، باید به درک آنان از اعمال قدرت در این فرآیند توجه نمود؛ زیرا عدم توجه به احساس و درک آنان در مورد چنین رخدادهایی، ممکن است منجر به تغییر یا انحراف از سیاست های پژوهشی شود؛ بنابراین، ضرورت توجه به سیاست گذاری باز در آموزش عالی و شنیدن صدای تمام کنشگران دانشگاهی، ازجمله دانشجویان و فارغ التحصیلان و مشارکت دادن آنان در فرآیند سیاست گذاری آموزش عالی دوچندان می نماید.