کلام و تکلم الاهی از دیدگاه صدرالدین شیرازی

صفت تکلم از صفات مشترک بین انسان و خدا است. در قرآن کریم و روایات نیز تکلم از اوصاف خدا قلمداد شده است. با اینکه کلام الاهی از مراتب مختلفی برخوردار است و تمام پهنه هستی را شامل می شود اما اندیشوران اسلامی، از جمله اشاعره و معتزله، فقط به برخی از مراتبش توجه کرده اند. در نتیجه آیات و روایات به صورت صحیحی تبیین نشد و با دخالت انگیزه های سیاسی به خونریزی های فراوان در جهان اسلام انجامید. صدرالدین شیرازی بر اساس مبانی حکمت متعالیه مانند اصالت و تشکیک وجود، نظریه عقول و عوالم سه گانه وجود، از یک سو مدعی وضع الفاظ برای روح معانی شد و از سوی دیگر تحت تاثیر آیات و روایات، کلام الاهی را از انحصار کلام لفظی خارج کرد و چهار مرتبه اصلی برای کلام الاهی ثابت کرد که عبارت اند از: ظهور کلام در عالم اسماء، عقل، مثال و طبیعت. تحلیل وی از حقیقت کلام الاهی می تواند تبیین کامل تری از آیات و روایات مربوط به کلام الاهی پیش نهد و در نزاع دامنه دار بین اشاعره و معتزله در این حوزه راه حل نویی مطرح کند.