ارزیابی پایداری عملکرد ژنوتیپ‏ های سورگوم دانه‏ای با استفاده از تجزیه AMMI در مناطق مختلف ایران

بررسی برهمکنش ژنوتیپ × محیط و شناسایی ارقام پرمحصول و پایدار از اهمیت زیادی برای به‏نژادگران برخوردار است. در این تحقیق، پایداری و سازگاری عملکرد 10 ژنوتیپ سورگوم دانه‏ای در هفت منطقه کرج، گرگان، بیرجند، اصفهان، شیراز، همدان و زابل به مدت دو سال (99-1398) ارزیابی شد. آزمایش در تمامی سال ها و مکان ها در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ‏ها نشان داد که اثر سال، مکان و ژنوتیپ و تمامی آثار متقابل بین آن‏ها بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی‏دار بود. نتایج حاصل از تجزیه AMMI  نیز نشان داد که آثار اصلی ژنوتیپ و محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به همراه پنج مولفه اصلی اثر متقابل بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. در مجموع سهم تجمعی پنج مولفه اصلی 61/93 درصد محاسبه شد. ژنوتیپ‏های 5 و 4 به ترتیب بیش ترین اثر متقابل مثبت و منفی داشتند. اگرچه این ژنوتیپ‏ها دارای عملکرد دانه بالایی بودند، اما به‏عنوان ژنوتیپ‏های ناپایدار شناخته شدند. ژنوتیپ‏ های 2 و 7 به‏ عنوان ژنوتیپ‏های پایدار انتخاب شدند و بر اساس مدل AMMI1 قابل توصیه به همه مناطق هستند. از نظر ارزش شاخص پایداری AMMI (ASV)، ژنوتیپ شماره 7 با کم ترین مقدار ASV به عنوان پایدارترین ژنوتیپ و ژنوتیپ شماره 1 با بیش ترین مقدار ASV به ‏عنوان ناپایدارترین ژنوتیپ شناخته شد. ژنوتیپ شماره 6 نیز که بالاترین میزان عملکرد دانه (7379 کیلوگرم در هکتار) را داشت، از نظر پایداری بعد از ژنوتیپ‏های 7 و 3 قرار گرفت. از لحاظ مقدار اثر متقابل نسبت به دو محور (IPCA1 و IPCA2) نیز ژنوتیپ 7 با کم ترین اثر متقابل به‏عنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد و ژنوتیپ‏ های  2 و 9 بالاترین مقدار اثر متقابل را دارا بودند. از لحاظ شاخص‏های پایداری دیگر از جمله MASV، SIPC، DZ، EV و ZA نیز ژنوتیپ‏های 7 و 3 به ‏عنوان پایدارترین ژنوتیپ‏ها تعیین شدند.