ارزیابی روابط بین صفات مرتبط با عملکرد و کیفیت دانه در تعدادی از لاین های امیدبخش برنج (Oryza sativa L.)

بررسی ارتباط بین صفات، نقش مهمی در اصلاح نباتات دارد و می تواند شاخص های انتخاب مناسب برای اصلاح جمعیت را شناسایی و معرفی کند. در این تحقیق، روابط بین صفات مرتبط با عملکرد و کیفیت دانه در 62 لاین امیدبخش برنج ارزیابی شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور در سال 1399 انجام شد. برآورد ضرایب همبستگی فنوتیپی بین صفات نشان داد که بین عملکرد دانه با صفات وزن هزار دانه، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه در بوته و روز تا 50 درصد گل دهی، همبستگی مثبت و معنی دار و با ارتفاع بوته و طول خوشه، همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. وراثت پذیری خصوصی صفات اندازه گیری شده نیز از حدود 32 درصد برای تعداد دانه پر در خوشه تا 49 درصد برای عرض برگ پرچم و طول دانه متغیر بود. تجزیه علیت بین عملکرد دانه با سایر صفات مورد مطالعه نشان داد که سه صفت وزن هزار دانه، تعداد خوشه در بوته و تعداد دانه پر در خوشه دارای اثر مستقیم مثبت و معنی دار بر عملکرد دانه بودند و می توانند به عنوان شاخص های مناسب جهت انتخاب لاین های پرمحصول استفاده شوند. تجزیه به عامل ها نشان داد که چهار عامل اصلی و مستقل که 50/78 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند، عامل های پنهانی موثر بر صفات مورد مطالعه بودند. این عامل ها به ترتیب  تحت عنوان عامل عملکرد دانه و تیپ بوته، ویژگی های ظاهری دانه، راندمان تبدیل و نرخ باروری نام گذاری شدند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش حداقل واریانس "وارد" نیز لاین های مورد بررسی را در  سه خوشه مجزا گروه بندی کرد و گروه اول با تعداد 13 لاین، از نظر تعداد خوشه در بوته، تعداد دانه پر در خوشه، درصد باروری خوشه و عملکرد دانه، میانگین بیش تر و از نظر ارتفاع بوته و تعداد دانه پوک در خوشه، میانگین کم تری از سایر گروه ها داشت. این گروه، از نظر میزان آمیلوز نیز متوسط و از نظر طول دانه و طویل شدن دانه ها بعد از پخت نیز مقادیر بیش تری از سایر گروه ها داشت و بنابراین به نظر می رسد لاین های این گروه بتوانند پس از ارزیابی در آزمایش های ناحیه ای به عنوان رقم های جدید پرمحصول و کیفی معرفی شوند.