تاملات نقادانه در تقسیمات صفات الهی به «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» و ارائه ی طرح تلفیقی

از میان تقسیمات متنوع اوصاف الهی، دو تقسیم ثنایی «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» در آثار اندیشمندان امامیه، تبلور بیشتری داشته است. نگاه  اول که ریشه در آثار اهل سنت دارد، بر یک تحلیل ساده ی عقلی مبتنی است. این تقسیم از حیث مصداق یابی واجد ابهاماتی است؛ از جمله تعداد و مصادیق هر دسته از صفات، ارجاع یکی از اقسام به دیگری و تسری آن از ذات به افعال الهی. اما تقسیم «ذاتی فعلی» بنابر منابع موجود، توسط محدثان امامیه طرح شده، هم ایشان در تبیین ملاک تمایز و مصادیق آن کوشیده اند. تقسیم اخیر جامع صفات وجودی خداوند است و ظاهرا تنها نقطه ضعف آن، عدم شمول بر صفات تنزیهی ایزد یکتا است. بنابراین به نظر می رسد، تلفیق دو تقسیم پیشین، رافع مجموع ایرادات یادشده باشد؛ چنان که علامه حسینی تهرانی، اوصاف الهی را به چهار دسته ی «ثبوتی ذاتی»، «ثبوتی فعلی»، «سلبی ذاتی» و «سلبی فعلی» تقسیم کرده است.