باستان شناسی معادن و فلزگری کهن در حاشیه کویر لوت مطالعه موردی: بخش دیهوک شهرستان طبس

بخش دیهوک شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی ازجمله مناطقی است که به دلیل انبوه محوطه های ذوب و سرباره های انباشته از منظر مطالعات معدن کاوی و فلز گری کهن دارای قابلیت های بالایی است و در قیاس با دیگر مناطق ایران منطقه ای ناشناخته است. طی بررسی های باستان شناسی انجام شده از سوی نگارندگان و کارشناسان اداره میراث فرهنگی خراسان جنوبی در بخش دیهوک شهرستان طبس یک معدن مس و هفت محوطه ذوب فلز کشف شده است که بیانگر نقش و اهمیت معدن کاوی و فلز گری کهن در حیات اجتماعی و اقتصادی منطقه فرهنگی دیهوک است. این پژوهش سعی دارد به استناد نتایج بررسی روشمند میدانی باستان شناسی، متون و منابع نوشتاری در بخش دیهوک، شواهد مرتبط با صنعت فلزکاری، فناوری ذوب و نوع کانسار استحصال شده را باز شناساند تا امکان درک بهتر فرایند و چرخه ی فلزکاری شامل سه مرحله معدن کاوی، استخراج و ذوب فلزات فراهم آید. با بررسی های انجام شده، گونه شناسی و مقایسه تطبیقی سرباره های مکشوفه با مراکز فلزی شناخته شده هم جوار به نظر می رسد ترکیب سرباره ها شامل عناصر اصلی آهن، سرب و مس باشد مطالعات و بررسی های میدانی باستان شناسی انجام گرفته در معادن و محوطه های ذوب فلز شناسایی شده نشان می دهد، فلز گران این منطقه از روش های روباز و زیرزمینی برای استخراج کانی استفاده کردند و پس از انتقال قطعات کانی به کارگاه ها و کوره های ذوب به روش تشویه (برشته کردن) برای ذوب فلزات بهره بردند. مواد فرهنگی (سفال) به دست آمده از اطراف تنها کوره شناسایی شده نشان از این است که تاریخ گذاری نسبی این معدن بر اساس یافته های سفالی مربوط به قرون میانی اسلامی است.