اثر نسبت های جایگزینی بر صفات گیاهی و ویژگی های کیفیت دانه در کشت مخلوط سویا (Glycine max L. Merr) و دان سیاه (Guizotia abyssinica Cass)

به منظور ارزیابی رقابت گیاه سویا و دان سیاه در نسبت های کشت مخلوط، آزمایشی در دو سال زراعی (97-1396 و 98-1397) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل نسبت های کشت 100 : 0 ، 75 : 25 ، 50 : 50 ، 25 : 75 و 0 : 100 (به ترتیب دان سیاه- سویا) به روش جایگزینی بودند. نتایج نشان داد که نسبت های کشت مخلوط اثر معنی داری بر ارتفاع بوته، تجمع ماده خشک، عملکرد دانه، روغن و پروتیین خام دانه سویا و دان سیاه داشتند. بیشترین ارتفاع بوته سویا و دان سیاه به ترتیب مربوط به کشت خالص سویا (100:0) و نسبت کشت 75:25 بود. اثر رقابت بر مقدار ماده خشک کل گیاه تا 90 روز پس از کاشت از نوع مکملی مثبت بود و پس از آن به همیاری دو جانبه تغییر یافت. عملکرد کل روغن و پروتیین خام دانه در نسبت های کشت مخلوط بیشتر از کشت خالص گیاه دان سیاه (0:100) و کمتر از کشت خالص سویا (100:0) بود. بالاترین نسبت برابری زمین مربوط به نسبت های کاشت 50:50 و 75:25 (به ترتیب 28/1 و 23/1) بود. نتایج این تحقیق نشان داد افزایش سهم اثر مکملی بر عملکرد دانه در مقایسه با اثر انتخابی نقش مهمی در بهبود کارایی کشت مخلوط دان سیاه و سویا داشت و اضافه محصول تولید شده در نسبت های کاشت 50:50 و 25:75 به علت سهم بیشتر بودن اثر مکملی (به ترتیب 2/76 و 7/59 درصد) بر عملکرد دانه بود. بنابراین انتخاب گیاه دان سیاه به عنوان گونه همراه در کشت مخلوط با سویا می تواند به ایجاد رابطه همیاری دو جانبه و تعدیل در رقابت کمک نماید.