فراتحلیل چهار دهه پژوهش در باب علل و انگیزه های استعمال دخانیات در ایران

علی رغم زیان ها و اثرات ناگوار دخانیات بر سلامت انسان و محیط زیست، مصرف دخانیات در کشور ما همچنان رو به گسترش است. پژوهش های مختلفی به بررسی کم و کیف مسئله دخانیات پرداخته اند که نیازمند است اطلاعات این پژوهش ها منسجم و یکدست شود. پژوهش حاضر با هدف "شناسایی علل و انگیزه های استعمال دخانیات در افراد" به روش تحلیل پژوهش های پیشین به طریق کیفی (فراتحلیل کیفی)، یافته های 92 پژوهش انجام شده در ایران را مورد ارزیابی و واکاوی قرار داده است. گردآوری داده ها از طریق مراجعه به پایگاه های اطلاعاتی SID، Magiran، ایرانداک، مرکز تحقیقات دخانیات جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران و Iran Medex با کلیدواژه های دخانیات، سیگار، قلیان در یک بازه زمانی (1397-1357) صورت گرفت. پژوهش های نامرتبط و تکراری حذف و در نهایت 92 پژوهش متناسب با هدف و معیارهای تحقیق مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته های تحقیق نشان داد متغیرهای زمینه ای، وجود اطرافیان سیگاری، دسترسی آسان به دخانیات، گذران فراغت، الگویابی، تغییرات اجتماعی، فشارزاهای محیطی، باور، نگرش و آگاهی افراد، ضعف پای بست های اجتماعی و مذهبی از جمله عوامل گرایش افراد به دخانیات در ایران بوده است. بر این اساس لازم است مدیریت اوقات فراغت و جایگزین های دخانیات و بحث شادکامی مورد توجه قرار گرفته و پژوهش های آتی در باب دخانیات توسط نهادهای متولی امر جهت یافتن علت ها بر مبنای ویژگی های اجتماعی، فرهنگی و... کشور و با رویکرد کیفی صورت گیرد.