ارزیابی اثرات بندسارهای کوهستانی بر رژیم جریان رودخانه و منابع آب پایین دست، مطالعه موردی: حوضه آبریز مرندیز بجستان، استان خراسان رضوی

در مناطق خشک ایران بویژه در شرق کشور، احداث بندسار یکی از روش های مهار و بهره برداری از آبهای سطحی بوده است که معمولا برای کشت سیلابی استفاده می شود. اما با وجود گستردگی زیاد این سازه ها در بعضی حوضه های آبریز کوهستانی، تا کنون مطالعه ای در ایران در مورد اثرات بندسارهای کوهستانی بر رژیم جریان رودخانه و دیگر مولفه های چرخه آب در یک حوضه آبریز صورت نگرفته است. در مطالعه حاضر، اثرات بندسارهای کوهستانی بر جریان رودخانه مرندیز بجستان واقع در جنوب غرب استان خراسان رضوی و اثرات آن بر منابع آب پایین دست مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به موجود نبودن داده و اطلاعات از بندسارهای این منطقه، بوسیله بازدیدهای میدانی و بررسی تصاویر ماهواره ای، بیش از 150 بندسار شناسایی شد. مساحت اراضی کشاورزی در پشت بندسارها نیز به همین روش تعیین شد که برابر 8/4 کیلومتر مربع (2/2 درصد از کل مساحت حوضه آبریز مورد مطالعه) می باشد. به منظور برآورد رواناب حاصل از بارندگی در مقیاس روزانه از روش شماره منحنی (SCS) برای دوره 97-1377 استفاده شد. بر این اساس، متوسط حجم رواناب سالانه در حوضه آبریز رودخانه مرندیز، در حدود 6/2 میلیون متر مکعب و متوسط ضریب رواناب سالانه 4/12% برآورد شده است. مقدار حداقل و حداکثر برای ظرفیت ذخیره بندسارها به ترتیب 95/0 تا 43/1 میلیون متر مکعب تخمین زده شد که اگر حجم رواناب روزانه بیش از آن باشد، سیلاب می تواند به نقطه خروجی حوضه آبریز برسد و وارد دشت شود. نتایج نشان داد در طول 15 سال، حداکثر تعداد 14 سیلاب (5% روزهای دارای رواناب) و حداقل پنج واقعه سیلاب (2% روزهای دارای رواناب) به خروجی حوضه آبریز کوهستانی و دشت رسیده است. در نتیجه کاهش سیلاب های ورودی به دشت بر اثر تعدد بندسارهای کوهستانی، باعث کاهش تغذیه آبخوان آبرفتی و شورترشدن آب زیرزمینی در دشت شده است.