مخاطرات هیدرومورفوتکتونیک و لرزه خیزی منطقه بدخشان افغانستان

فعالیت های تکتونیکی (زمین لرزه) از مهم ترین علل تغییرات لندفرمی محسوب می شود. هدف این پژوهش، بررسی شواهد هیدرومورفولوژیک، هیدرومورفوتکتونیک، لرزه خیزی و مخاطرات مربوط به آنها در منطقه بدخشان در شمال شرق افغانستان است. زون بدخشان یکی از ساختارهای مهم لرزه خیز  افغانستان است . زلزله های بزرگ و کوچک در مقیاس تاریخی و دستگاهی در پهنه زمین شناسی در این منطقه رخ داده و به صورت پیچیده زمین بدخشان را قطعه قطعه کرده  است. در این پژوهش با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی و کاتالوگ لرزه خیزی با هدف مخاطره شناسی و تکتونیک فعال بررسی شد. در ابتدا از تصاویر ماهواره لندست 8 و کوییک برد و نرم افزارهای گلوبال مپر، GIS و تصاویر SRTM  با قدرت تفکیک 5/12 متر استفاده شد. برای محاسبه مورفوتکتونیک از شاخص های ژیومورفیک T و  Hiاستفاده شد. سپس کاتالوگ لرزه خیزی با به روزرسانی سال های 2021-2011 و آمار EMME تهیه شد. در نهایت نقشه مخاطرات لرزه خیزی طبقه بندی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که براساس شواهد بصری، شبکه زهکشی مستطیلی و هم راستا با جهت گسل هاست. روندهای 040/140 و 180 درجه فراوان ترین روند آبراهه ها هستند. از نظر مورفوتکتونیک، نواحی شرق، جنوب و شمال منطقه با توجه به لندفرم های کوهستانی تا ارتفاع 7400 متر و شواهد اشکال مثلثی در خط مبنا ، موازی با خطوط گسل است. بیشترین فعالیت تکتونیکی و کج شدگی نیز به سمت غرب است. 48/54 درصد مساحت منطقه در طبقه 6000-4000 متر قرار دارد. بیشترین فراوانی گسل های فرعی و گسل های اصلی (اندرآب، بدخشان، چمن، دروازه) نیز در این طبقه جای گرفته است. روند اصلی تنش (s1) با سازوکار شیب لغز  از نوع نرمال و دارای امتداد جنوب به شمال است. دو روند ساختاری 060 و 070 درجه، دارای سازوکار امتدادلغز چپ گرد و راست گرد است و نیروی واردشده از سوی جنوب را به مناطق شرقی و غربی منتقل می کند. روندهای شرقی- غربی دارای سازوکار شیب لغز محض از نوع معکوس است. نقشه فراوانی آبراهه ها یک زون خردشده در شرق بدخشان را نشان می دهد که مورفولوژی و سیستم هیدرولیکی منطقه را به شدت تحت کنترل خود دارد و نشان دهنده ارتباط مستقیم لرزه خیزی، مورفولوژی و هیدرولوژی است. براساس این داده ها، نوآوری پژوهش این است که کج شدگی و نامتقارن بودن حوضه های آبریز و تراکم کانون زلزله های با بزرگای چهار و بیشتر، دو روند شرقی- غربی و شمال شرقی- جنوب غربی خلاف جهت سه گسل اصلی را نشان می دهد و احتمال وجود دو گسل جدید یا ناشناخته را تایید می کند. از نتایج دیگر این پژوهش می توان به تعیین نقاط مستعد پرخطر و وجود گسل های جدید برای راهبرد سازی توسعه شهری و عمرانی  از نظر لرزه خیزی و مورفوتکتونیک در آینده استفاده کرد.