مقایسه تطبیقی ساخت و مکانیابی مساجد دوران اولیه اسلامی و مساجد شیعی بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی

مساجد اولیه دوران اسلامی به تقلید از الگوی مسجد مدینه و بهره گیری از آموزه های قرآنی ساخته می شد. این شیوه با گذشت زمان تغییر کرد و به تدریج، توجه به آموزه های قرآنی در ساخت و مکان یابی مساجد کم رنگ گردید. این مقاله با استفاده از روش تحقیق «توصیقی - تحلیلی» و با انتخاب نمونه موردی از مساجد اولیه دوران اسلامی در ایران و مساجد شیعی، با هدف بررسی تطبیقی دو دوره متفاوت ساخت مسجد در ایران و نیز سیر تحول ساخت آنها بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی تنظیم شده است. برای تحلیل موضوع، هشت اصل ساخت مسجد از آیات قرآن و روایات اسلامی استخراج گردیده و سپس میزان و نحوه تاثیرگذاری اصول مستخرج بر مساجد دوران اسلامی و مساجد شیعی سنجیده شد. بر اساس نتایج پژوهش، اصول قرآنی ساخت مسجد در هشت اصل طبقه بندی گردید که همه اصول در نمونه های مساجد اولیه اسلامی رعایت شده بود، در صورتی که در مساجد شیعی چهار اصل رعایت شده که شامل پایدار بودن و داشتن استحکام - حتی در این زمینه هم استفاده از مصالح بی کیفیت تر و نیز بهره گیری از فنون سریع ساخت، میزان استحکام مساجد نسبت به دوره های قبل و به خصوص دوران اولیه اسلامی کمتر شده است - قرار گرفتن در اماکن اجتماعی، امکان پیاده روی به مساجد و ایجاد مسجد محلی، و توجه به روشنایی مسجد بوده است.