معرفی نسخه خطی «شرح تعلیقات صهاربخت بر ترجمه عربی کناش فی الطب جرجیس» و اهمیت آن در حوزه طب ایرانی

کناش‌ فی الطب اثر طبی جرجیس‏بن‏بختیشوع، رییس بیمارستان جندی‌شاپور، در قرن دوم هجری قمری به زبان سریانی نوشته شده است. حنین‏بن‏اسحاق، پزشک و مترجم مشهور مسیحی قرن سوم، این کتاب را از سریانی به عربی ترجمه کرده و پس از آن، ابویزید صهاربخت‏بن‏ماسرجیس در قرن سوم هجری شرحی بر آن نوشته و آن را به فرزندش عیسی اهدا کرده است که به تعلیقه صهاربخت شهرت دارد. سپس مولفی ناشناس بر تعلیقه صهاربخت شرحی نوشته که تنها نسخه بازمانده از جلد نخست آن در کتابخانه آستان قدس نگهداری می‌شود و در قرن هشتم هجری کتابت شده است. از سه اثر نام‌برده نخست تا امروز نسخه‌ای در جهان شناخته نشده است. یکی از اهداف این پژوهش تبیین راه دستیابی به متن آن آثار و بازسازی آنها از دریچه همین نسخه است. هدف دیگر معرفی این نسخه خطی و بیان اهمیت آن می‌باشد.

مواد و روش‌ها:

در این مطالعه از روش تحلیل متن با رویکرد نسخه‌شناسی استفاده شده است.

یافته‌ ها:

چهار اثر از چهار نسل مختلف اطبای ایرانی در این نسخه کوچک و منحصربه‌فرد گرد آمده است؛ حضور پررنگ واژگان سریانی و یونانی در متن کتاب و نام‌بردن از برخی اطبا که اطلاعی از آنها در دست نیست از ویژگی‌های این اثر است.

نتیجه‌گیری:

بخشی از اهمیت این اثر مربوط به اهمیت مولف و مترجم و مفسر و دیگری مربوط به قدمت آن است. این اثر در بخش کلیات متعلق به مکتب ایرانی خوزی است و با دیگر آثار طبی که متعلق به مکتب جالینوسی است اندکی فرق دارد. ساختار این اثر با قانون و کامل ‌الصناعه تفاوت دارد و نوع تبویب و ارایه مطالب در آن قابل‌توجه است. این اثر بازسازی 6682 کلمه از ترجمه حنین و 18408 کلمه از کتاب تعلیقه صهاربخت را ممکن کرده است که پیش از آن اثری از آنها وجود نداشت.