تناسب مرتع برای چرای گوسفند، بز و حیات وحش (قوچ، میش، بز و کل وحشی) در مرتع لارآبسر مازندران

تناسب مرتع برای چرای دام با امتیازدهی به معیارهای پوشش گیاهی، منابع آب و فرسایش خاک مورد ارزیابی قرار می گیرد. در این پژوهش تناسب مرتع لار آبسر در استان مازندران برای چرای دام های اهلی و حیات وحش علفخوار چرا کننده از مرتع مورد بررسی قرار گرفت. محققین بسیاری شایستگی مرتع برای چرای گاو، گوسفند، بز و شتر را موردبررسی قرار دادند؛ اما تحقیقات بسیار کمی در خصوص چرای دام برای حیات وحش (در کنار دام های اهلی) انجام شده است. هدف از این پژوهش محاسبه تناسب واقعی مرتع برای چرای دام است تا مدیریت با کارایی بالا و اثربخشی بیشتر روی مرتع متمرکز گردد. کاری که در تحقیقات ذکرشده انجام نشده است.

پژوهش حاضر در بخشی از زیر حوزه آبخیز رودخانه هراز، استان مازندران، شهرستان آمل، بخش لاریجان، دهستان لاریجان سفلی، مرتع لار آبسر انجام شد. در تیرماه 1398 نمونه برداری در منطقه معرف تیپ های گیاهی به روش تصادفی سیستماتیک با استقرار دو ترانسکت 100 متری و 10 پلات یک مترمربعی در هر تیپ گیاهی انجام شد؛ تولید گونه های گیاهی قابل چرای دام به روش قطع و توزین اندازه گیری شد. نوع و آمار حیات وحش از اداره محیط زیست مازندران دریافت شد. نوع گیاهان مورداستفاده آن ها نیز با پرسش از چوپانان تعیین گردید. تعیین خوشخوراکی گونه های گیاهی برای حیات وحش با استفاده از منابع مختلف صورت گرفت. ضرایب توصیه شده برای کلاس خوشخوراکی I،> 50/0، برای کلاس II، 30/0 و برای کلاس III، 20/0 در نظر گرفته شد. لیست گونه های گیاهی در هرتیپ نوشته شد و پس از اعمال ضرایب خوشخوراکی، درصد خوشخوراکی برای هر دام در هر تیپ به دست آمد.و مطابق با دستورالعمل فایو (1991) که توسط ارزانی و همکاران اصلاح شده است، امتیازدهی و ارزیابی صورت گرفت. در دستورالعمل فوق الذکر معیارهای پوشش گیاهی، منابع آب و فرسایش خاک موردبررسی قرار گرفتند.

با توجه به بررسی لیست گونه های گیاهی مرتع لار آبسر تعداد 76 گونه گیاهی از 24 خانواده شناسایی شد؛ که از این تعداد خانواده Poaceae و Asteraceae به ترتیب با 13 و 12 گونه گیاهی بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. نتایج نشان می دهد خانواده گیاهان گندمیان و کاسنیان در میان سایر گیاهان غالبیت دارند. این گیاهان برای دام حایز اهمیت هستند (35)؛ و بخش زیادی از خوراک دام را تامین می نمایند (10). نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد پس از خانواده گندمیان و کاسنی، خانواده های نعناییان و بقولات در مرتع فراوان اند. نتایج نشان داد تناسب تیپ های گیاهی مختلف برای چرای دام متفاوت است و عامل کاهش دهنده تناسب چرا (دام اهلی و حیات وحش) شیب است. تیپ گیاهی 7 برای چرای انواع دام ها خوب است و تیپ گیاهی 2 (Fe.ov-On.co) برای چرای گوسفند و برای سایر انواع دام متوسط است.

با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، به نظر می رسد مرتع لار آبسر تناسب لازم را برای چرای دام های اهلی و حیات وحش دارد. حیات وحش چرا کننده از مرتع تنها به بز و کل وحشی و قوچ و میش وحشی محدود نمی شود؛ بلکه حیوانات دیگری نظیر گوزن، آهو و غیره نیز ممکن است در مراتع چرا کنند.. نزدیک بودن نتایج تناسب مرتع برای چرای دام های اهلی و حیات وحش نشان از این دارد که گونه های گیاهی مورد علاقه هر دو دسته تقریبا مشابه اند و عاملی که سبب بروز تفاوت می شود شیب است که یک عامل توپوگرافی و محیطی است. لذا می توان چنین نتیجه گیری کرد که چرای دام های اهلی و حیات وحش با هم امکان پذیر است و مدیریت می تواند با طبقه بندی شیب مرتع یک برنامه ریزی صحیح با راندمان بالا را ارایه دهد.