«اتحاد اسلام» از منظر سید جمال الدین اسدآبادی و سلطان عبدالحمید دوم

«اتحاد اسلام» از جمله جریان های فکری مطرح در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی بود. تحت این عنوان برای مدتی آرمان اتحاد کشورهای اسلامی در برنامه کاری اندیشمندان و حتی کنشگران سیاسی جهان اسلام قرار گرفت. در این میان ایران و عثمانی به عنوان دو کشور مستقل اسلامی نقش پررنگ تری ایفا کردند؛ به خصوص نقش سید جمال الدین اسدآبادی و سلطان عبدالحمید دوم در این زمینه در خور توجه است، چنان که اتحاد اسلام هم با نام سلطان عبدالحمید دوم عجین شده و هم تعریف و توصیفش بدون ذکر سید جمال الدین اسدآبادی ممکن نیست. در این مقاله در نظر داریم با استفاده از منابع کتاب خانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی اشتراکات و افتراقات اتحاد اسلام از دیدگاه سید جمال الدین اسدآبادی و سلطان عبدالحمید دوم را بررسی کنیم. یافته ها نشان می دهد، اتحاد اسلام اندیشه ای همگن و یک دست نبود و با توجه به موقعیت اجتماعی و جغرافیایی منادیانش تعریف های متفاوتی از آن مطرح می شد. این مسئله درباره درک منادیان شناخته شده و اصلی اش، یعنی سید جمال و سلطان عبدالحمید، نیز صادق است و بی شک اتحاد اسلام مد نظر سید جمال الدین، در ضمن تشابهات بسیار، تفاوت هایی نیز با اتحاد اسلام سلطان عبدالحمید داشت.