تحلیل گفتمان انتقادی در نهج البلاغه براساس نظریه فرکلاف (مطالعه موردی توصیف ناکثین)

تحلیل گفتمان انتقادی با تکیه بر زبانشناسی نقشگرا معتقد است که میان متن و زمینه متن (شرایط اجتماعی) رابطه تعاملی وجود دارد و بافت متن از بافت موقعیت تاثیر می پذیرد. یکی از متون گفتمانی که با جهان خارج رابطه ارگانیک و مستقیم دارد، نهج البلاغه است که با تکیه بر نظریات جدید زبانشناسی مثل گفتمان انتقادی می توان به کشف ناگفته های پنهان در پس بافت متنی آن دست یافت. امام علی (ع) در رویارویی با مخالفان خود با انتقاد روشن از ایدیولوژی حاکم، سعی می کنند بافت فرهنگی جامعه را در راستای اهداف بلند اسلام تغییر بدهند. بررسی برخورد امام (ع) از دریچه گفتمان انتقادی به ما کمک می کند که بفهمیم امام چگونه از زبان در راستای مقابله با گفتمان های ظالمانه استفاده کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی و با تکیه بر نظریه نورمن فرکلاف، با تحلیل ساختار متنی همچون واژگان و جملات در سطح توصیف و تطبیق آنها با بافت موقعیت در سطح تفسیر، نقش و رابطه آن با گفتمان های موجود در سطح جامعه را تبیین می نماید. بررسی خطبه ها و نامه ها از نظر واژگان و دستور نشان داد که ویژگی های مدنظر رویکرد فرکلاف، در چارچوب ارزش های تجربی و بیانی و رابطه ای در این خطبه ها و نامه ها وجود دارد. در سطح تفسیر گفتمان حضرت متناسب با فضای سیاسی و اجتماعی آن روزگار است و در سطح تبیین چرایی و ایدیولوژی پشت پرده گفتمان امام نسبت به ناکثین، دفاع از حقانیت خودش و رعایت نشدن عدالت در حقش است.