رقابت استراتژیک و ژئوپلیتیکی مسیردریایی پروژه یک کمربند یک جاده چین در اقیانوس هند

 اقیانوس هند به علت برخورداری از موقعیت ژیوپلیتیکی، تنگه ها و آبراهه های استراتژیک، نقش مواصلاتی و همچنین اهمیت راهبردی و اقتصادی، در سال های اخیر مورد توجه جدی قدرت های بزرگ جهانی و منطقه ای قرار گرفته است. کشور چین در راستای تبدیل شدن به قدرت جهانی  به دنبال  حضور فعال در آب های آزاد و بنادر استراتژیک و راهبردی جهان است. این کشور طرح احیای جاده ابریشم را با عنوان ابتکار یک کمربند یک راه در دست اجرا دارد، که دارای ابعاد مختلف استراتژیکی، ژیوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی است. این پروژه دارای دو مسیر بری و بحری است. مسیر دریایی این پروژه با عنوان جاده ابریشم دریایی قرن 21 پس از عبور از اقیانوس هند به بندر ونیز در اروپا متصل می گردد. هدف کلان این طرح ارتقاء سطح توسعه کشورهای مابین مرزهای شرقی و غربی اوراسیا از طریق تسهیل همکاری های منطقه ای و توسعه زیرساخت های کشورهای معبر عنوان شده است. این طرح دارای ابعاد مختلف ژیوپلیتیکی، اقتصادی و سیاسی -امنیتی است. زمینه های همکاری های غیراقتصادی در چارچوب طرح مزبور شامل: تامین امنیت مسیرهای مبادلاتی ،تقویت همکاری های ضد تروریسم در سطح منطقه ، طراحی سازوکارهای حل و فصل منازعات در خصوص دعاوی زمینی و دریایی،توسعه منابع دریایی، همکاری در زمینه حفاظت زیست محیطی در مسیر جاده ابریشم ،افزایش مبادلات فرهنگی می باشد.  قدرت دیگر در حال ظهور منطقه ای ، کشور هند است که در پی افزایش نفوذ ژیوپلیتیکی خود را در حوزه شبه قاره است.  این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی تهیه شده است به بررسی رقابت استراتژیک و ژیوپلیتیکی مسیر دریایی «پروژه یک کمربند یک جاده چین» در اقیانوس هند می پردازد. بر این اساس در پژوهش حاضر پرسش اصلی این مسئله است که مسیر دریایی پروژه یک کمربند یک جاده چین چه تاثیری بر رقابت های ژیوپلیتیکی حوزه اقیانوس هند دارد.

  در این بخش نوع پژوهش براساس هدف و ماهیت توصیفی- تحلیلی  است. توصیفی است به این دلیل که وضع موجود  را بررسی می کند و به توصیف منظم و نظام مند وضعیت فعلی موضوع تحقیق می پردازد. به این مبنا تحلیلی است که علاوه بر بیان وضع موجود به تبیین دلایل چگونگی و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن پرداخته شده است و رقابت استراتژیک و ژیوپلیتیکی مسیر دریایی طرح یک کمربندیک جاده چین  در اقیانوس هند، مورد تحلیل قرار گرفته است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و با استفاده از مقالات، کتاب ها، اسناد و منابع اینترنتی معتبر می باشد.

 چین و هند هر دو از قدرت های نوظهور در نظام بین المللی هستند. اگرچه در مورد میزان پایداری و مقاومت هر یک از آنها دیدگاه های مختلف و گاه متناقضی وجود دارد، اما در این امر تردیدی وجود ندارد که هر دو کشور از نظر اقتصادی جزء قدرت های جهانی محسوب می شوند و رشد مداوم اقتصاد آنها نیز خود شرایط جدیدی از رفتارهای سیاسی و استراتژیک به ارمغان می آورد. از طرف دیگر هند طی چند سال آینده به چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل می شود و مجبور به واردات انرژی خواهد شد که 90 درصد آن از تنگه هرمز عبور خواهد کرد. شرایط اقتصادی و اتکا به اقیانوس هند باعث شده هر دو کشور نیروهای نظامی و دریایی خود را در اقیانوس هند تقویت کنند. هند طی دهه گذشته به نیروی دریایی توجه زیادی نشان داده و در حال حاضر با 155 کشتی جنگی یکی از بزرگترین ناوگان دریایی جهان است. چین همچنین در شرق و غرب هند حضور دارد و شبکه ای از پایگاه ها و مراکز دریایی را در کشورهای همسایه، از پاکستان تا میانمار ایجاد می کند. چین و هند در کنار حمایت دریایی از منافع اقتصادی خود، که به شدت به اقیانوس هند وابسته هستند، یکدیگر را تحت نظر دارند و رقابت آهسته ای از جمله اتحاد چین و پاکستان علیه هند وجود دارد. در این رابطه روشن است که اتحاد چین و پاکستان یک نگرانی استراتژیک برای هند است. در سال های اخیر، در چارچوب این ایتلاف، چین حضور فزاینده ای در بندر گوادر پیدا کرده است. در واقع این بندر یکی از مناطق مهم حضور این کشور در اقیانوس هند است و بسیاری به ویژه در هند درباره امکان ایجاد پایگاه نظامی چن در این بندر صحبت کرده اند. با این حال، در شرایط فعلی، همانطور که برای هند و ایالات متحده بسیار تحریک کننده است، بعید به نظر می رسد که این اقدام علنی توسط چین انجام شود. در هر صورت ، گوادر یک اهرم استراتژیک در اختیار چین است که می تواند در شرایط بحرانی از هند استفاده کند. هند همچنین نگران همکاری چین و پاکستان است و سعی دارد از بندر چابهار ایران به عنوان برگ برنده علیه چین استفاده کند.

  چین در حال دستیابی به آرزوی دیرینه خود یعنی تبدیل شدن به یک قدرت جهانی است و این موفقیت چین باعث خواهد شد تا مدل توسعه یافتگی از انحصار غرب خارج شود و قدرت دیگر در حال ظهور در اقیانوس هند در قرن بیست و یکم، هند است. نظرات متفاوتی در باره روابط چین و هند ارایه شده است. برخی بر این باورند که رقابت عمیق و دیرپای ژیوپلیتیکی، تشکیل دهنده روابط میان این دو کشور در طی سالیان متمادی بوده است و منشاء این رقابت ها سرزمین ها و مردمی است که در اطراف یا میان این دو کشور قرار دارند. برخی از این فراتر رفته اند  و معتقدند که هند و چین در آینده ای نزدیک به رقابتی خطرناک تبدیل خواهد شد. برخی نیز اعتقاد دارند که هرگونه پیشرفت فاحش در روابط هند و چین غیرمحتمل بوده و روابط میان این دو همچنان رقابتی باقی خواهد ماند و با وجود اختلافات ریشه ای میان هند و چین، دو طرف باید لزوم اجتناب از تبدیل شدن تنش ها به یک رقابت علنی پی ببرند. اما در این میان بازیگران فرامنطقه ای همچون ایالات متحده آمریکا بر روابط میان چین و هند تاثیرگذار هستند و به نوعی سعی در مدیریت روند تحولات جاری در اقیانوس هند را دارند. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یک کشور آسیایی با توجه به موقعیت ژیوپلیتیکی خود ناگزیر به داشتن رابطه مناسب با کشورها و قدرت های آسیایی است و با نگاهی گذرا با تاریخ روابط ایران با کشورهای آسیایی می توان دریافت که همواره روابط با این کشورها در ابعاد مختلف و در سطحی مناسب برقرار بوده است، هرچند در مقاطعی با توجه به شرایط و تحولات سیاسی منطقه، این روابط فراز و نشیب های نیز  داشته است. در همین رابطه موقعیت ژیوپلیتیکی و توانمندی های ایران (چابهار) زمینه مناسبی را در ابعاد گوناگون جهت اثرگذاری در روابط میان دو کشور هند و چین و به تبع آن در تحولات اقیانوس هند خواهد داشت. از این رو، نقش آفرینی ایران در مناسبات قدرت میان هند و چین ایفا می کند می تواند درک سیستم بین المللی آینده را ارتقاء بخشیده و شناخت از تحولات آتی در حوزه اقیانوس هند را برای تصمیم گیری ها تسهیل نماید. بندر گوادر نه تنها به عنوان بندر مهم تجاری برای پاکستان بلکه به بندری که کشتی های تجاری و ناوهای جنگی و حتی زیردریایی های چین در آن مستقر شوند تبدیل گردد و با توجه به این که این بندر در شرق تنگه هرمز واقع شده است کشورهای غربی به شدت بر این موضوع حساس شده اند و یکی از دلایل اصلی فشار غرب به پاکستان نیز همین موضوع می باشد. چینی ها برای پشتیبانی از  این بندر در شرق کشور عمان یک قرارداد 5 میلیارد دلاری در بندر «سلامه و قوین» منعقد کرده اند. در سال 2018 کشور ایالات متحده آمریکا نیز با فشار آوردن به کشور  عمان یک قرارداد در این بنادر با عمان منعقد نمود. عمانی ها که در ابتدا در مذاکرات مقاومت می نمودند، در نهایت به این قرارداد تن دادند. پس از آن چین در بندر هامبانتوتای کشور سریلانکا سرمایه گذاری 1/900 دلاری کردند که در واقع بتوانند هم مرکز و هم جنوب اقیانوس هند را در اختیار داشته باشند. بندر چابهار که قرارداد توسعه آن بین ایران و هندوستان امضاء شده است و قرار است توسط این کشور توسعه یابد و این کشور محور اصلی توسعه آن محسوب می شود 70 کیلومتر با بندر گوادر فاصله دارد و این دو بندر با هم جغرافیای مشترک و فرهنگ مشترک دارند. یکی از این بنادر یعنی چابهار را  کشور هند که متحد غرب است می خواهد توسعه دهد و بندر گوادر را کشور چین که غرب با آن  مخالف است می خواهد توسعه دهد که تا حدودی این مسیر را طی نموده است. با این شرایط یک رقابت ژیوپلتیکی در آینده ایجاد خواهد و به دلیل عدم پختگی و بدون بررسی تحلیل ژیوپلیتیکی ایران از مسایل و انعقاد قرارداد به هندوستان در راستای توسعه چابهار، در این خصوص کار زیادی توسط هندوستان صورت نگرفته است و جمهوری اسلامی ایران در این خصوص در حال تبلیغ نمودن است که این تبلیغات کشور پاکستان را بسیار حساس نموده است چرا که پاکستان مخالف توسعه بندر چابهار توسط رقیب این کشور یعنی هندوستان است. از سوی دیگر از شمال در کشور افغانستان و دستگاه های دولتی آن که عمق استراتژیک پاکستان محسوب می شود نفوذ کرده است. از سوی دیگر در شرق پاکستان یعنی منطقه لاهور خود هندوستان قرار دارد و در نهایت در غرب کشور پاکستان هم هندی ها در حال فعالیت هستند. جمهوری اسلامی ایران باید گونه ای اقدام کند که بندر چابهار به عنوان یک محور در بستر پروزه «یک کمربند - یک جاده» هم پا و مانند بندر گوادر حرکت کند و  راهی جز این ندارد و در واقع اجازه دهد که کشور چین در این حوزه فعال شود و در واقع این دو را باید در قالب یک پروژه دانست و اگر دو پروژه باشند یعنی یکی هند و دیگری چین به نتیجه نخواهیم رسید. از سویی دیگر با توجه به وجود مشکلات داخلی هند، این کشور توان لازم را برای سرمایه گذاری در بندر چابهار ندارد چراکه هندوستان آمادگی لازم برای سرمایه گذاری در خارج از کشور خود را ندارد. بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید توسعه چابهار در جنوب شرق کشور را با کمک چینی ها انجام دهد و این بدان معنی نیست که کشور هندوستان و یا سایر کشورها اجازه همکاری ندارند. از سوی دیگر کشور چین آمادگی لازم برای ایجاد بستر و زیرساخت های توسعه در بندر چابهار را دارد.