تبیین ابعاد ژئوپلیتیکی امپریالیسم و قلمروگستری آن

امپریالیسم، به‏‏ مثابه یک نظریه و فرایند، تاثیرات شگرفی در تغییر فضاهای جغرافیایی و مکانیسم‏ های ژیوپلیتیکی گذاشته است. این پدیده، بیش از هر چیزی با وقوع انقلاب صنعتی در بریتانیا و گسترش فضای سرمایه‏ داری، پیوند خورده است؛ به‏ گونه ‏ای که کوشش فزاینده قدرت‏ های اروپای غرب برای گسترش قلمرو خود و به ‏دست‏ آوردن منابع اولیه مورد نیاز برای اقتصاد و صنعت رو به ‏رشد و نیز ایجاد محدودیت برای رقبا امپریالیسم را به مراحل گوناگونی وارد کرده که هر مرحله الگوهای قلمروگستری و ژیوپلیتیکی خاص خود را تولید کرده است. بر این اساس، در تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین الگوهای گسترش قلمروی امپریالیسم با رویکرد ریال‏پلیتیک پرداخته شده است. نتایج نشان می ‏دهد امپریالیسم از منظر فضایی سه مرحله را پشت سر گذاشته است که در ادبیات ژیوپلیتیک از آن با نام «بازی‏های بزرگ» یاد شده است. در مرحله اول، دو قطب ژیوپلیتیکی بریتانیا و روسیه نیروهای اصلی و هژمون بلامنازع شناخته می‏ شوند که میدان منازعه آنان در قلمرو اورآسیا و جنوب آسیا قرار داشت. در مرحله دوم، همگرایی چندجانبه علیه آلمان و سپس چندجانبه ‏گرایی اروپای غرب علیه اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت و به تبع آن غرب آسیا و اورآسیا نیز به‏عنوان میدان‏ های ثانوی به فضایی برای رقابت‏ های ژیوپلیتیکی تبدیل شدند. در مرحله سوم که پس از فروپاشی شوروی آغاز شده و تاکنون ادامه دارد، یک‏جانبه‏ گرایی ایالات متحده امریکا وجه اصلی و بارز امپریالیسم را تولید کرده است. در این مرحله، غرب آسیا، اورآسیا، و حوزه آسیا- پاسیفیک میدان مهم قلمروگستری به‏‏شمار می‏آیند که با آغاز تحولات اوکراین در زمستان 2022، به‏نظر می‏رسد میدان بازی امپریالیسم از اورآسیا به حوزه آسیا- پاسیفیک و سپس غرب آسیا گسترش یافته و تحولات فضایی گسترده‏ای را تولید خواهد کرد.