تبادلات گازی و تجمع محلولهای سازگار در توده های دچار زوال بلوط ایرانی در استان ایلام (مطالعه موردی: منطقه جنگلی گچان و ششدار)

مطالعه تبادلات گازی در شرایط تنش خشکی می تواند به شناسایی فاکتورهای موثر در مقاومت به این تنش کمک کند. به منظور بررسی تاثیر عوامل فیزیولوژیکی ویژگی های فتوسنتزی و تجمع اسمولیت ها بر خشکیدگی درختان بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) ، دو توده جنگلی گچان و ششدار استان ایلام برای مطالعه انتخاب شدند.

درختان بلوط بر مبنای شدت خشکیدگی تاجی به چهار گروه  (سالم، 33-5% ،66-33% و بالای 66% خشکیدگی) تقسیم شدند. فعالیت های فیزیولوژیکی مانند: فتوسنتز، تعرق، تنفس، غلظت دی اکسید کربن داخل روزنه ای، هدایت مزوفیلی ، کارایی مصرف آب، دمای برگ، قندهای محلول و اسیدآمینه های آزاد از برگ درختان در جهت شیب غالب منطقه از شاخه های انتهایی در قسمت میانی تاج به صورت تصادفی اندازه گیری شدند و پایه های منتخب در محدوده ی قطری 30 تا 40 سانتی متر انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از تجزیه واریانس یک طرفه و برای مقایسه تیمارهای مختلف از کمینه ی تفاوت معنی داری (LSD) استفاده شد و تمام محاسبات با نرم افزار SAS  انجام شد.

در درختان با خشکیدگی شدید در منطقه گچان، نتایج این تحقیق نشان داد که میزان فتوسنتز (1/06 میکرومول CO2 بر مترمربع بر ثانیه)  با کاهش در هدایت مزوفیلی (0/0021 مول در مترمربع بر ثانیه)، تعرق (3/82 میلی مول آب بر مترمربع بر ثانیه)، کارایی مصرف آب (0/27 میکرومول  CO2بر مول آب) و افزایش غلظت دی اکسید کربن زیرروزنه ای (488/15 میکرومول CO2 بر مول) و دما (36/05 درجه سانتی گراد) همراه بود. نتایج آزمون همبستگی (در سطح احتمال 0/05 و 0/01)،  نقش عوامل روزنه ای و غیر روزنه ای در کاهش فتوسنتز را نشان داد. همچنین، افزایش میزان قند های محلول (0/009 میکروگرم بر گرم وزن تر برگ) و اسید آمینه های آزاد (0/012 میکروگرم بر گرم وزن تر برگ) به عنوان محلول های سازگار در تنظم اسمزی مشاهده نشد. در منطقه ششدار پارامترهای فتوسنتزی بین تیمارهای مختلف خشکیدگی تفاوت معنی داری را نشان نداد، اما با افزایش تجمع قند های محلول در درختان سرخشکیده بلوط ایرانی همراه شد. افزون بر این، همبستگی معنی داری بین فتوسنتز با عوامل روزنه ای مشاهده نشد که بیانگرتوانایی این گونه در باز نگه داشتن روزنه در شرایط تنش خشکی شدید است.

بنابراین، نتایج تحقیق حاضر تفاوت در ظرفیت های فتوسنتز درختان سرخشکیده بلوط ایرانی و همچنین به کارگیری راه کارهای اجتناب و تحمل به خشکی در دو منطقه را نشان می دهد.