تحلیل تاثیر «جهل» بر تحقق شبهه دارئه کیفر در نظام تقنینی و قضایی ایران

در نظام های کیفری جعل «فرض آگاهی بر حکم قانونی» و ارزش اثباتی آن به دلیل استثناهای نسبتا فراوان و نقض عدالت و انصاف، کارکرد عام خود را از دست داده است. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به دلیل ارتباط بین جهل با مقوله دیگری با عنوان «شبهه»، انعطاف بیشتری در برابر پذیرش جهل به عنوان عذر قانونی به چشم می خورد. با این حال، معیار روشنی برای تشخیص موارد تاثیر جهل بر شبهه داریه در مواد 120 و 121 ق.م.ا مقرر نشده است.همچنین، در برخی منابع فقهی، جهل یکی از موانع مسیولیت کیفری عنوان شده است، اما در شرایط مسموع بودن ادعای جهل، یعنی جنبه ثبوتی، اختلاف نظرهایی وجود دارد. نقش مولفه هایی مانند:«ملتفت نبودن به وجود حکم قانونی»،«فرصت و امکان متعارف برای تحصیل علم»،«استفسار و تلاش برای دریافت حکم صحیح قانونی» و «ابتنای باور مرتکب بر اسباب معقول» در تعیین شرایط «جهل بخشوده شده» قابل ملاحظه است.قایلان پذیرش ادعای جهل به عنوان شبهه داریه نیز، از حیث اثباتی، معیارهای گوناگونی مانند «تقصیری نبودن» یا «صادقانه یا منطقی بودن باور مرتکب» و یا «غیرقابل اجتناب بودن جهل» را مطرح نموده و اغلب فقها نیز عذر شرعی محسوب شدن جهل را شرط دانسته اند.آنچه به عنوان نتیجه از پژوهش حاصل می شود آن است که تحقق معذوریت عرفی که ناشی از توجه به کرامت ذاتی انسان است، روح تسامح کیفری و عدول از رویکرد سزاگرایی را در قانون مجازات اسلامی 1392 می پروراند.