نمود ذوق عرفانی امام خمینی در حضرات خمس

امام خمینی بر فصل پنجم مقدمه قیصری بر فصوص الحکم ابن عربی که در باب حضرات خمس است، تعلیقاتی نگاشته که برای فهم مقدمه قیصری از منظر ذوقیات عرفانی قابل تامل است؛ چرا که امام به طور کلی فصوص الحکم را کتابی ذوقی می دانست. در ذوق عرفانی امام، اولین حضرت از حضرات خمس، غیب مطلق است که دارای اسمای ذاتی است و عالم آن نیز سر وجودی هر موجودی است. دومین حضرت، شهادت مطلق است و عالم آن عالم اعیان است. سومین حضرت، ارواح است و عالم آن، عالم عقول و نفوس است. چهارمین حضرت، حضرت مثال است و عالم آن، عالم ملکوت اسفل است. پنجمین حضرت، احدیت جمع اسمای غیبی و شهادتی است و عالم آن نیز کون جامع است. امام در مقابل کسانی که معتقدند با حرکت جوهری، شخصیت اشخاص در هر حرکتی از بین رفته و موجود جدید غیر از موجود معدوم قبلی است، می گوید هیولی خودش تحصلی ندارد و با متحصل، موجود می‏شود و وحدت، کثرت، وجود و عدم تابع اوست و آن متحصل، صورت است؛ لذا صورت آن اشیایی که دارای نفوس مجرده‏اند، غیر متغیر و ثابت است و وحدت شی‏ء با آن محفوظ بوده و آن صورت حافظ وحدات فرد است. از منظر امام هر اسمی از اسمای الهی جامع همه اسماء است و لذا شامل همه حقایق می شود؛ چرا که هر اسمی از اسماء با ذات الهی متحد است و همه اسمای الهی نیز با یکدیگر متحدند. بدین سان تحلیل، تبیین و نقد تعلیقات امام بر مقدمه قیصری هدف این مقاله است.