واکاوی تاریخچه فعالیت دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و سازمان های اجرایی مرتبط با فرسایش و حفاظت خاک در ایران

فرسایش خاک و رسوب دهی حوزه های آبخیز گسترده ترین عوامل تخریب خاک، اراضی و محیط زیست در ایران هستند. وضعیت بسیار شکننده زیست بوم، در کنار شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک در بخش وسیعی از کشور، به همراه وضعیت توپوگرافی و مدیریت نامناسب سرزمین، موجب وقوع انواع فرسایش خاک در گستره وسیعی از کشور ایران شده است. در این مقاله ضمن مرور براوردهای موجود از میزان فرسایش خاک و رسوب دهی، فرسایش آبکندی (خندقی)، فرسایش بادی و دیگر اشکال فرسایش، تاریخچه فعالیت های آموزشی، اجرایی و پژوهشی در زمینه فرسایش و حفاظت خاک در کشور مورد واکاوی قرار گرفت. همچنین، شماری از قوانین و اسناد ملی مرور شده، و ضمن معرفی برخی کمیته های ملی، مهم ترین دستاوردهای آنها ارایه شده است. فعالیت های آموزشی، اجرایی و پژوهشی در زمینه حفاظت خاک در کشور از اواسط دهه 1330 خورشیدی در ایران آغاز گردید. تحصیلات تکمیلی، انتشارات علمی، مجلات و همایش ها در یکی دو دهه گذشته توسعه کمی زیادی داشته اند، اما وضعیتی کیفی آن ها و تطابق با نیازهای جامعه رضایت بخش نیست. مراکز تحقیقاتی مرتبط علی رغم تلاش برای پاسخگویی به نیازهای کشور با مشکلات و چالش هایی درگیر بوده و یافته های پژوهشی آنها نیز چندان اجرایی نمی شود. بخش اجرایی نیز باتوجه به گستردگی کشور، و شدت و تنوع تخریب ها از یک سو، و کمبود بودجه و نیروی فنی کارآمد در برخی نقاط کشور، و تکیه بیش از حد به روش های سازه ای از سوی دیگر، نتوانسته است روند فزاینده تخریب ها را کنترل کند. به نظر ساختار، روابط و تناسبات سامانه حفاظت و مدیریت خاک در کشور به دلایل متعدد درونی و بیرونی دچار اختلال و ناکارآمدی شده است. راه برون رفت از وضعیت ناپایدار فعلی، ایجاد ساختاری است که در آن نیازها، قوانین و سیاست های حفاظت و مدیریت خاک در تعامل چندسویه آموزش، تحقیقات و اجرا و با محور قراردادن و مشارکت بهره برداران شکل بگیرد.