بررسی اثر خشک کردن به وسیله اشعه گاما، شرایط و مدت زمان نگهداری بر اسانس و برخی از خصوصیات فیزیولوژیک Satureja spicigera (C. Koch) Boiss

در این تحقیق، برای بررسی اثر پرتو گاما به عنوان یک روش برای خشک کردن ماده گیاهی، شرایط و مدت زمان نگهداری گیاه بر درصد و ترکیب های اسانس و برخی از صفات فیزیولوژیک مرزه سنبله ای (Satureja spicigera (C. Koch) Boiss.)، سرشاخه های گیاه در مرحله گلدهی جمع آوری شد. تابش پرتو گاما، در سازمان انرژی اتمی،  در 5 سطح 0، 2.5، 5، 7.5 و 10 کیلوگری انجام گردید. نگهداری در دو شرایط یخچال با دمای 4 درجه سانتی گراد و هوای اتاق انجام شد. مدت زمان نگهداری در سه سطح 0، 120 و 240 ساعت بود. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام شد. استخراج اسانس از سرشاخه گل دار نمونه های مرزه به روش تقطیر با آب انجام شد. ترکیب های اسانس با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد شناسایی قرار گرفت. اثر اشعه گاما بر درصد اسانس و مقدار پارا-سیمن، تیمول، کارواکرول، فنل، فلاونویید و فعالیت آنتی اکسیدانی در سطح 1% معنی دار بود. مدت زمان نگهداری بر درصد اسانس و میزان پارا-سیمن، تیمول و کارواکرول اثر معنی دار داشت. شرایط نگهداری بر محتوای تام فنل و فلاونویید و فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره اتانولی مرزه اثر معنی دار نشان داد. مقایسه میانگین اثر تابش گاما نشان داد که بیشترین درصد اسانس با 1.12% و 1.03% به ترتیب از نمونه شاهد و پرتودهی 5 کیلوگری اشعه گاما بدست آمد. حداکثر مقدار تیمول (13.57%) از تابش 10 کیلوگری پرتو گاما حاصل شد و میزان کارواکرول در شاهد (34.73%) بیشتر از بقیه بود. با پرتودهی 2.5 کیلوگری اشعه گاما، میزان ترکیب های فنلی 1.4 برابر و فعالیت آنتی اکسیدانی 1.76 برابر نسبت به شاهد افزایش داشت. البته با نگهداری گیاه در یخچال از مقدار تیمول آن کاسته شد. بیشترین درصد اسانس مربوط به نگهداری در مدت 120 ساعت بود. استفاده از پرتو گاما با شدت زیاد برای دستیابی به اسانس با تیمول بالا مناسب است. همچنین استفاده از اشعه کم می تواند برای خشک کردن گیاه مرزه سنبله ای برای دست یافتن به عصاره ای با کیفیت بهتر حاوی ترکیبات فنولی بیشتر، مفید باشد. ولی استفاده از اشعه گاما برای خشک کردن به منظور اسانس گیری مناسب نیست.