تحلیل و بررسی «تاویل» از دیدگاه قاضی عبدالجبار و نصر حامد ابو زید

یکی از مبانی پذیرفته شده در نزد غالب فرقه ‏های اسلامی «تاویل» است. از جمله مهمترین مساله ی مشترک میان مکتب معتزله و جریان «نومعتزله»، مساله «تاویل» است. تاویلگرایی معتزله علاوه بر آن که بر اساس عقل مبتنی است و آیات مخالف با عقل را تاویل میکنند، مبنای دیگری در شرع دارد و آن تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه و تاویل متشابهات است. در این موارد آنان درصدد توافق میان عقل و نقل بوده اند اما گاهی به سبب عدم درک صحیح نقل و یا خطا در حکم عقل به تاویل نقل رو آورده اند. جریان فکری نومعتزله یکی از گرایشهای کلامی برجسته درجهان اسلام است و خاستگاه آن را میتوان در آرای معتزلیان قدیم جستجو نمود؛ که تلاش میکردند بنای معرفتی اسلام را بر پایه عقل گرایی پیریزی کنند. استفاده از شیوه تاویل و عنصر مجاز در تفسیر نصوص و نیز بهکارگیری عقل در فهم معارف و علوم اسلامی سرلوحه کار آنان بوده است.پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی و انتقادی به تحلیل و بررسی دیدگاه قاضی عبدالجبار همدانی از معتزلیون سابق و نصرحامد ابوزید مهمترین شخصیت نومعتزله می پردازد؛ عبدالجبار با مبنایی کاملا کلامی و اعتقادی، دست به تاویل ظواهر آیات می زنند