دهخدای صوراسرافیل: طرحی ناتمام از سوسیال دموکراسی

علی اکبر دهخدا در تعیین و تبیین جهت گیری سیاسی و اجتماعی نظام تازه تاسیس مشروطه خوانشی ویژه متاثر از ایدیولوژی سوسیال دموکراسی بیان داشته است. فهم دهخدا از ایدیولوژی سوسیال دموکراسی چه بود و چگونه آن را با دین اسلام و سنت های ایرانی تلفیق کرد؟ بنابر نگاشته های دهخدا در صوراسرافیل می توان گفت که در منظومه فکری دهخدا، دموکراسی در شکل حکومت ملی، بر بینشی دمکراتیک و اجتماعی استوار است. او بر مولفه هایی نظیر حاکمیت و حکومت مردم، استقلال، آزادی و تساوی حقوقی افراد تاکید دارد و تحقق این امور را شرط لازم برای گذار به دوره ترقی فرض می کند. افزون بر این، از سوسیالیسم به عنوان هدف و افق نهایی این نظام سیاسی یاد شده است که به تدریج و از طریق اصلاح وضع موجود قابل تحقق خواهد بود. دهخدا با تاسی به امر خاتمیت و دریافت تازه از دین در شکل جهان بینی توحیدی، سوسیالیسم را با بینش توحیدی ترکیب کرده و آن را مبنای نظری و فلسفی خوانش خود قرار داده است. به نظر می رسد، خوانش وی مبتنی بر تلفیق این سه وجه است. اگر چه شواهد نشان می دهد، این تلفیق، نتوانسته است ارتباط طبیعی و ارگانیکی را بین این وجوه برقرار سازد و گفتمان تازه ای را پایه ریزی کند، اما می توان از این تلاش به عنوان نقطه آغاز اندیشه ایجاد گفتمان سوسیال دموکراسی ملی و مذهبی در ایران یاد کرد.