جایگاه نظامی امنیتی ارگ علیشاه تبریز در دوران صفوی و قاجار و نحوه دگرگونی کارکردی و معنایی مجموعه بنا

مطالعه معماری نظامی دوران صفوی و به‌ویژه قاجاری با کاستی روبه‌رو بوده و چندان موردتوجه پژوهشگران قرار نگرفته است. بسیاری از آثار معماری، با گذر زمان و در دوره های بعد با تغییرات کارکردی، مفاهیم جدید به خود گرفته و ماهیتی نو می‌یابند. ارگ علیشاه تبریز، بنای سترگ ایلخانی، نمونه بارز این‌گونه بناهاست که در دوران صفوی و قاجاری در پی تغییرات بافتاری حادث گشته، کاربری نظامی یافته است. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که جایگاه نظامی و امنیتی ارگ علیشاه در ساختار فضایی تبریز دوران صفوی و قاجاری به چه نحوی بوده و تغییرات بافتاری دوران جدید، چه دگرگونی های معنایی در ارگ ایجاد کرده است؟ روش تحقیق به شیوه توصیفی تحلیلی بوده و داده ها به‌صورت کتابخانه ای، اسنادی و مشاهدات بنا از نزدیک، گردآوری شده است. در تحلیل و جمع بندی یافته ها نیز از مکانیزم های معناشناسی استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشانگر این است که ارگ علیشاه در دوره صفویه، طبق متن سفرنامه ها، نقشه‌های نظامی برجای‌مانده و حدود حصارها و باروهای شهر، بازنمودی مجازی از قدرت نظامی و امنیتی و شیعی گری در مقابل عثمانی‌ها بوده و در دوره قاجار با ساخت سازه های جدید نظامی در آن همچون سربازخانه، محل‌های مخصوص تیراندازی و دیده بانی، کارگاه‌های اسلحه‌سازی و توپ‌ریزی و کوره های آهنگری، به نماد و نشان مقاومت و دفاع ملی در برابر حملات روسیه تزاری تبدیل گشته است.