تحلیل رابطه کیفیت نفوذپذیری و الگوهای رفتاری در فضاهای تجاری

یکی از مهم ترین موضوعات در دانش روان شناسی محیط تاثیر ویژگی های کالبدی محیط بر رفتار انسان ها است. کیفیت های ایجاد شده به واسطه طراحی معماری می تواند برخی الگوهای رفتاری مطلوب را تقویت کرده و به همین نسبت برای برخی الگوهای رفتاری مخرب بازدارنده باشد. از این رو بررسی چگونگی تاثیر این مولفه های کیفی در فضاها و رفتارهای متعاقب آن می تواند به طراحی بهتر فضاهای آینده کمک کند. مطالعات نشان می دهد نحوه پرداختن به کیفیت های فضایی چون دعوت کنندگی، خوانایی، محصوریت و غیره بر الگوهای رفتاری افراد اثبات پذیر است. یکی از کاربری های قابل توجه معماری که تقریبا اغلب مردم در زندگی روزمره خود با آن سروکار دارند فضاهای تجاری است؛ در این میان «نفوذپذیری» از جمله کیفیت هایی است که پیوسته در پیدایش محیط مطلوب برای کاربران فضاهای تجاری مطرح بوده و در نظریه «محیط های پاسخده» نیز در دو وجه بصری و کالبدی بحث شده است.

معیارهای سنجش نفوذپذیری در دو بعد کالبدی و بصری در فضاهای تجاری چیست؟ پرتکرارترین الگوهای جاری رفتار در فضاهای تجاری چه مواردی است؟ چه ارتباطی بین الگوهای رفتاری پرتکرار با کیفیت نفوذپذیری در فضاهای تجاری وجود دارد؟هدف تحقیق: هدف از این پژوهش بررسی شاخص های دست یابی به کیفیت نفوذپذیری در طراحی فضاهای تجاری است که الگوهای رفتاری کاربران را تحت تاثیر قرار می دهد.

در مسیر اجرای تحقیق دو فضای تجاری در شهر قزوین که از لحاظ دوره زمانی، موقعیت مکانی و مقیاس ساخت مشابهت داشتند انتخاب شدند. مجتمع خرید «مهروماه» با پلانی خطی و مجتمع خرید «البرز» با پلانی متمرکز مورد قیاس قرار گرفتند؛ نقشه های رفتاری در این دو نمونه به روش پیمایش میدانی و مشاهده مستقیم، عکاسی و پی گردی (ترکینگ) در دو طیف فعالیتی «مکث» و «حرکت» تهیه شد؛ سپس یافته ها به روش مقایسه تحلیلی-تطبیقی کالبد و رفتار استخراج شدند.

پرتکرارترین الگوی رفتاری مکث در مراکز خرید که مشتمل بر ایستادن و نشستن است ارتباط معناداری با مولفه های کالبدی و بصری نفوذپذیری نشان می دهد. در صورت بروز نشانه های بصری قوی تر حضور، توقف اختیاری کاربران تشدید می شود. در رابطه با الگوی حرکت، عمق فاصله ای و تعداد گزینه های حرکتی بیشتر، سطح نفوذپذیری را افزایش داده و همین امر موجب کندتر شدن حرکت افراد در فضا و به تبع آن توجه بیشتر به اطراف می شود. نتایج کلی این مطالعه نشان می دهد الگوهای فضایی که از نظر بصری نفوذپذیرترند منجر به شکل گیری الگوهای رفتاری موثرتر شده اند و از این رو به پیدایش محیط مطلوب و پاسخدهی به نیاز کاربران نزدیکترند.