عیار سنجی دیدگاه مشهور در خصوص گستره شمول «رحمانیت» و «رحیمیت»

از رایج ترین دیدگاه هایی که از دیرباز در خصوص تفاوت دو وصف شریف «الرحمن» و «الرحیم» مطرح شده، عام بودن متعلق رحمانیت و خاص بودن متعلق رحیمیت است. البته دیدگاه مزبور با تقریرات متفاوتی ابراز شده است که رایج ترین آن، ناظر بودن الرحمن بر کل انسان ها یا کل مخلوقات، و ناظر بودن الرحیم، تنها بر مومنین است. تحقیق حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی به تبارشناسی این دیدگاه و عیارسنجی آن پرداخته است. به نظر می رسد دیدگاه محل بحث، علیرغم اینکه سعی شده متکی بر شواهدی قرآنی و ادبی معرفی شود، با برآیند کاربست قرآنی از «الرحمن» و «الرحیم» مغایرت دارد و ساخت صرفی دو وصف شریف نیز با دیدگاه مزبور همخوان نیست. نهایتا بر اساس مطالعه کاربست قرآنی و همچنین با ساختارشناسی صرفی، می توان چنین گفت که «الرحمن» وصفی ذاتی است که اساسا متعلق خارجی برنمی دارد و «الرحیم» صفتی فعلی و دارای مراتب است که مرتبه ای از آن با متعلق عام و مرتبه ای شدید و دایمی از آن، با متعلق خاص پیوند می خورد. البته در روایاتی دیدگاه محل بحث تایید شده است که اتقان سندی ندارند و با عنایت به برآیند محکم بحث قرآنی و ادبی، ظاهرشان مردود است، هرچند امکان تاویل به معنایی خلاف ظاهر که موافق دیدگاه مرجح باشد فراهم است.