عوامل و فرایندهای تشکیل خاک در اقلیم های مختلف ایران (مروری بر تحقیقات دو دهه اخیر گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران)

شناخت دقیق خاک ها و رده بندی آنها در اعمال مدیریت های مختلف نقش تعیین کننده دارد. هدف از این مطالعه تجمیع بخشی از نتایج حاصل از مطالعات در قالب پایان نامه ها و رساله های انجام شده و مقاله های مستخرج از آنها در مورد عوامل و فرایندهای خاک سازی در اقلیم های مختلف ایران است که در طی دو دهه اخیر در اقلیم های مختلف کشور در گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه تهران انجام شده است. تنوع عوامل خاک سازی اعم از اقلیم، مواد مادری، توپوگرافی، پوشش گیاهی و زمان تشکیل و فرایندهایی که منجر به ظهور و بروز خصوصیات و عوارض شناسایی مختلف شده است، موردمطالعه و کلاس های رده بندی خاک ها بر اساس سامانه رده بندی خاک آمریکایی تا سطح گروه بزرگ تعیین شده است (اطلاعات تمامی خاک ها تا سطح فامیلی خاک در منابع ارجاع شده آمده است). صفات مورفولوژیکی غالب در خاک رخ های موردمطالعه در هر منطقه مطالعاتی اعم از محدودیت ها و مزایای موجود تعیین شده اند. علاوه بر کلاس های خاک، خصوصیات مورفولوژیکی، میکرو مورفولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی رس، میزان ذخیره کربن آلی و کربن غیرآلی، ژیوشیمی خاک های تشکیل شده با جزییات لازم تشریح شده اند. از میان 12 رده خاک در سامانه رده بندی آمریکایی حداقل 7 رده، و از میان 32 گروه مرجع سامانه رده بندی WRB حداقل 16 گروه مرجع در مناطق مطالعه شده وجود دارند. نتایج میکرو مورفولوژی تاثیرگذاری رسوبات بادی را بر خاک های تشکیل شده بر روی بازالت اثبات نمود. ایلایت و کلرایت در کانی شناسی رس بسیاری از خاک های مناطق موردمطالعه نشان دهنده جوان بودن خاک های موردمطالعه است. در خاک هایی که قدری تحول بیشتری پیدا کرده اند (مانند ورتی سول ها و اریدی سول ها) اسمکتایت دیده شد. تشکیل آلوفان ها از مواد آذرآواری نیز حاکی از غالبیت آلومینیوم بر سیلیسیم در مراحل اولیه هوادیدگی آنها است. تقریبا همه فرایندهای خاک سازی در این مطالعه مورد بررسی و بحث قرار گرفتند و از بعد آموزشی و پژوهشی دیدگاه روشنی از خاک های کشور نشان داده شد.