فضا به مثابه گردشگاه؛ نقدی بر کیفیت فضایی در معماری سیال مراکز تجاری معاصر ایران (بررسی موردی: چهار بنای تجاری تهران)

گشودگی فضا، رویت پذیری و خوانایی عرصه های درونی از مهم ترین شروط طراحی ابنیه تجاری است و در این زمینه، طراحی سیال فرم و فضا در معماری معاصر، هم خوانی و قرابت بیش تری با این گونه کاربری دارد. پیوستگی و عدم انقطاع بصری و فیزیکی فضا از ابتدای قرن بیستم در ایده «معماری گردشگاه» رخ نمود و به تدریج با پیشرفت فنون، راه تعالی را پیش گرفت.

باتکیه بر اهمیت پرداختن به این شاخصه در عملکرد تعامل و خرید، هدف تحقیق حاضر، سنجش نحوه تبلور این ویژگی در عناصر فیزیکی و ساختار فضاهای تجاری معاصر ایران است و در این راه بر عوامل دخیل در ایده معماری گردشگاه تاکید دارد.

بر این مبنا پژوهش حاضر اقدام به بررسی موضوع در چهار مرکز تجاری معاصر تهران (ارگ تجریش، چارسو، سام پاسداران و آوا) و مقایسه و نقد کیفیت فضایی در تحقق این اصل نموده و جهت پیشبرد تحلیل از تکنیک نحو فضا و ترسیم و تفسیر نمودارهای توجیهی و محیط نرم افزارهای UCL Depthmap و Agraph بهره برده است. شاخص های چهارگانه معماری گردشگاه از طریق بررسی ادبیات تحقیق به روش تحلیلی توصیفی استنتاج شد و پس از بررسی و گزینش شاخص های مرتبط با موضوع در نظریه نحو فضا، فرآیند تحلیل به روش استدلال قیاسی و منطقی پی گرفته شد. به این ترتیب با استفاده از خروجی شاخص هایی چون هم پیوندی، تقارن نسبی، عمق و اتصال، خطوط دید محوری و مساحت میدان دید، موضوع گردشگاه فضا در چهار زیرگروه «پویایی- پیوستگی- یکپارچگی»، «محور- مقصد- توالی»، «مرحله بندی- زنجیروارگی- تداوم» و «سیالیت- گشودگی- تمامیت» در بناهای مطالعاتی مورد ارزیابی قرار گرفت.

نتایج پژوهش حاکی از آن بود که تدابیر متعدد در ایجاد سیالیت فرمی/فضایی و واژگان معرف معماری گردشگاه موثرند. نحوه نمودپذیری این واژگان در بناهای موردمطالعه، تفاوت ها و شباهت هایی را آشکار می کند که شناخت نتایج مثبت و منفی آن ها به تصحیح فضایی عملکردی طرح های معاصر یاری خواهد رساند.