ارزیابی آلودگی و خطر بالقوه بوم شناحتی عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در خاک سطحی حاشیه برخی جاده های کلان شهر همدان

حمل و نقل جاده‏ای یکی از منابع اصلی آلودگی فلزی است که می‏تواند خاک‏ های کنار جاده را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو، این پژوهش با هدف ارزیابی آلودگی و خطر سمیت بالقوه عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در خاک سطحی حاشیه برخی جاده‏ های کلان‏ شهر همدان در سال 1398 انجام یافت.

مواد و روش ‏ها: 

در این مطالعه توصیفی-مقطعی، پس از جمع آوری 63 نمونه خاک سطحی در طول 700 متر از یک قطعه 9 کیلومتری از جاده ‏های گلتپه، رزن و کرمانشاه و سپس آماده‏سازی و هضم اسیدی نمونه‏ها در آزمایشگاه، محتوی عناصر در نمونه های خاک به روش طیف‏ سنجی نوری پلاسمای جفت شده القایی (Inductively Coupled Plasma-Optical Emission Spectrometry: ICP-OES) خوانده شد. همچنین، نسبت به محاسبه شاخص‏های غنی‏ شدگی (EF)، سمیت محیطی (mERM-Q)، خطر بوم‏شناختی (mPEL-Q) و خطرپذیری بالقوه بوم ‏شناختی تجمعی (RI) نیز اقدام شد. پردازش آماری نتایج نیز با استفاده از نرم‏افزار  SPSSانجام یافت.

یافته‎ ها: 

نتایج نشان داد که بیشینه میانگین مقادیر عناصر سرب، کادمیم، کروم و نیکل در نمونه‏های خاک با 4/26، 320/0، 3/17 و 2/22 میلی‏گرم در کیلوگرم به ‏ترتیب مربوط به ایستگاه ‏های کرمانشاه، رزن، رزن و رزن (ایستگاه‏های با ترافیک زیاد) و بیان‏گر تاثیر حجم ترافیک بود. نتایج محاسبه شاخص EF نشان داد که غنی سازی (آلودگی) عناصر سرب، کروم و نیکل در ایستگاه‎های با حجم ترافیک زیاد (رزن و کرمانشاه) با میانگین مقادیر بزرگ تر از 5/1، "متوسط" تا "شدید" بود که بیان‏گر تاثیر ورودی های انسانی به ویژه با منشا ترافیک است، در حالی که، در همه ایستگاه‏ها مقادیر شاخص برای عنصر کادمیم بیان گر شرایط "غیر آلوده یا فاقد غنی‏شدگی" بود. همچنین، میانگین مقادیر شاخص‏ های mERM-Q و mPEL-Q عناصر در نمونه‏های خاک بیان گر %21 احتمال سمیت بود. از طرفی، نتایج محاسبه شاخص خطرپذیری بالقوه بوم شناختی احتمالی (Er) بیان‏گر "خطر بوم‏ شناختی کم" برای همه عناصر و روند کاهشی میانگین عامل خطرپذیری بالقوه بوم‏شناختی احتمالی نیز به صورت کادمیم > نیکل > سرب > کروم حاصل شد. از سوی دیگر، میانگین مقدار شاخص RI برابر با 9/31 و بیان‏گر "مخاطره بوم‏ شناختی کم" در ایستگاه ‏های مورد مطالعه بود.

نتیجه‏ گیری:

 هر چند که میانگین مقادیر شاخص  RIنشان‏ دهنده کیفیت قابل قبول خاک در ایستگاه‏های مورد مطالعه و عدم بروز مخاطره بوم‏ شناختی بود، اما عنصر کادمیم با %4/82 از بیش‏ترین سهم در ایجاد مخاطره بوم‏ شناختی برخوردار بود. از این رو، نسبت به شناسایی و کنترل منابع انتشار این عنصر در زیست ‏بوم حاشیه جاده توصیه می‏شود. از طرفی، پایش منظم و دوره‏ای نمونه ‏های خاک با قابلیت ایجاد خطر برای سلامت بوم‏سازگان به‏ منظور مدیریت و حفاظت خاک ضروری است.