ارزیابی فنی سامانه های نوین آبیاری در استان چهارمحال و بختیاری (مطالعه موردی: شهرستان های شهرکرد، سامان و بن)

سابقه و هدف:

 استفاده از سامانه های نوین آبیاری به دلیل افزایش راندمان و بهره وری مصرف آب یک راهکار اساسی سازگار با شرایط کم آبی می باشد. استفاده از روش مناسب آبیاری برای حفظ امنیت غذایی و کاهش آب مورد نیاز، در مقیاس جهانی مطرح می باشد. از دیگر اهداف اجرای این سامانه ها می توان به حفاظت کمی و کیفی منابع آب و خاک و پایداری تولید محصولات کشاورزی اشاره نمود.

در این تحقیق به ارزیابی فنی و هیدرولیکی هفت سامانه نوین آبیاری (تلفیقی، بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک و قطره ای) اجراشده در شهرستان های شهرکرد، بن و سامان در استان چهارمحال و بختیاری پرداخته شد. برای ارزیابی سامانه های تلفیقی و بارانی کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک، ضریب یکنواختی کریستیانسن (CU)، یکنواختی توزیع (DU)، راندمان پتانسیل کاربرد در ربع پایین (PELQ)، راندمان کاربرد آب در ربع پایین (AELQ) در دو مقیاس بلوک مورد آزمایش و کل سامانه محاسبه گردید. برای ارزیابی سامانه های آبیاری قطره ای نیز شاخص های یکنواختی پخش آب در کل سامانه (EU)، راندمان پتانسیل کاربرد آب در ربع پایین سامانه (PELQ) و راندمان واقعی کاربرد آب در ربع پایین سامانه (AELQ) محاسبه شد.

نتایج نشان داد که مقدار شاخص های CU، DU، PELQ، AELQ برای بلوک مورد آزمایش در سامانه های آبیاری تلفیقی و کلاسیک ثابت با آبپاش متحرک برابر با 68.6، 59.38، 46.85 و 58.56 و برای خود سامانه 67.01، 58.48، 54.2 و 56.5 محاسبه گردید. همچنین مقادیر شاخص های EU، PELQ و AELQ برای سامانه آبیاری قطره ای برابر با 55.62، 51.91 و 53.83 به دست آمد. نتایج نشان داد که سامانه های فوق از زیرساخت خوبی برخوردار بوده اند و بیشترین مشکلات مربوط به فاز بهره برداری و نگهداری این سامانه ها توسط بهره برداران می باشد.

مشکلات اصلی این سامانه ها که منجر به کاهش معیارهای ارزیابی عملکرد شده است، شامل کم آبیاری، عدم دانش کافی بهره برداران و عدم آموزش در خصوص نحوه استفاده صحیح از سامانه (تنظیم فشار، بازدیدهای دوره ای از سامانه، بهره برداری صحیح و اصولی و غیره)، تغییر دور آبیاری، استفاده از تعداد آبپاش بیشتر و تغییرات فشار زیاد و توزیع غیریکنواخت آن در سامانه، عدم رعایت الگوی کشت پیشنهادی مطابق با دفترچه طرح و استفاده از قطره چکان نامناسب می باشند. بنابراین با توجه به بررسی همه جانبه پیشنهاد می شود در مزارع با تغییر نوع سامانه از سنتی به روش های نوین، دوره های آموزشی برای بهره برداران گذاشته شود و مزارعی که از نظر بهره برداری در حد مطلوب می باشند، شناسایی و مورد بازدید برای سایرین قرار داده شوند. همچنین در مزارع با سطوح بالا تعاونی بهره برداری تشکیل شود تا نظام خرده مالکیت از بین رود و این امر باعث می گردد تا الگوی کشت نیز تا حد مطلوبی رعایت گردد.