تحلیل دو اثر از سلطان محمد در شاهنامه ی طهماسبی به روش نشانه شناسی اجتماعی تصویر

نگاره ‏های سلطان محمد، استاد برجسته مکتب تبریز دوم، همگی به لحاظ بصری دیدنی و ستودنی است. پژوهندگان بسیاری این نگاره ‏ها را از جهت فرم و تکنیک ‏های اجرایی، با نگاه زیبایی شناختی یا با تمرکز بر وجوه عرفانی بررسی کرده اند؛ ولی درباره جهان ‏بینی و عمق نگاه فرهنگی و اجتماعی سلطان محمد کمتر سخن رفته است. در این پژوهش، با انتخاب دو اثر از سلطان محمد نگارگر که حاوی تصویرسازی‏ هایی از دیوان نیز است، دلالت های معنایی تفسیر شده است. هدف از این تحقیق خوانش سویه‏های اجتماعی نشانه ‏های بصری، براساس رویکرد نشانه‏ شناسی اجتماعی است؛ الگویی که برمبنای آن ترکیب‏بندی، رنگ و خط، حرکات، حجم‏ها و شمایل در راستای تفسیر دلالت‏های معنایی به کار گرفته می‏شود و نیز به اوضاع اجتماعی و شرایط تاریخی خارج از متن تصویر توجه می شود. یافته‏ های پژوهش نشان می دهد سلطان محمد تبریزی در تصویرسازی ‏های خود از دو داستان در بخش اسطوره‏ای شاهنامه که دیوان نیز در آن حضور پررنگی دارند، در عین بازنمایی تقابل خود و دیگری، استقلال رای خویش را به نمایش گذاشته و با رد سرکوب «دیگری»، آثارش را به خرده‏روایتی در تقابل با گفتمان مسلط روزگار خود، مبنی بر یکسان‏سازی فرهنگی، تبدیل کرده است.