راه های انتقال فرهنگ و ادبیات ایرانی از عصر ساسانی به دوره اسلامی در آثار دکتر محمد محمدی-ملایری (بررسی موردی نقش تعریب و ترجمه)

پژوهش در زمینه داد و ستدهای ادبی میان ادبیات فارسی و عربی یکی از عرصه های بسیار غنی و در عین حال یکی از مسایل چالش برانگیز در میان پژوهشگران بوده است. اینکه زبان و ادبیات فارسی پس از ورود اسلام به ایران چه سرنوشتی پیدا کرده است هم یکی از مسایلی است که بحث های بسیاری در پی داشته است. نحوه این داد و ستد و از آن مهمتر فرجام و سرنوشت ادبیات فارسی در دو قرن نخست، چه بسا دو گروه متخاصم را پدید آورده است که هر کدام در پی اثبات فرضیه های خود بوده اند که آیا اساسا ادبیاتی از دوران ساسانی به بعد از اسلام منتقل شده است و آیا چنین ادبیاتی اساسا وجود داشته یا خیر و در صورت وجود چنین ادبیاتی نحوه انتقال آن به ادبیات عربی و نحوه تعامل آن با ادبیات میزبان چگونه بوده است؟ و سوالاتی از این دست که پژوهشگران ایرانی، عرب و حتی غربی ها را برآن داشته است که پاسخ یا پاسخ هایی برای آن پیدا کنند. یکی از این پژوهشگران که بیش از 50 سال از عمر خویش را در زمینه پژوهش های تطبیقی میان فارسی و عربی صرف نمود، محمد محمدی ملایری بود. وی تلاش کرد در طی این سال ها پاسخی برای سکوت ادبیات فارسی به ویژه در دو قرن پس از ظهور اسلام در ایران پیدا کند. این مقاله می کوشد با بررسی دو مفهوم "ترجمه و تعریب" به عنوان مهمترین کانالهای انتقال فرهنگ و ادبیات ایرانی پیش از اسلام به دوران اسلامی از نگاه محمد محمدی ملایری که باعث مبهم ماندن چیستی و چگونگی ادبیات فارسی در دوران اسلامی شده است با فرضیه های رقیب مانند دون قرن سکوت و یا دوران گسست و انقطاع به رقابت بپردازد. این مقاله با بررسی تمام آثار مرحوم محمدی و نیز با مراجعه به منابع کهن عربی و برخی کتب و مقالات مرتبط به به اهداف خود دست یابد.