کارکرد معنایی و زیباشناختی بروج فلکی در غزل مولوی

عناصر و اصطلاحات نجومی همواره حضوری موثر در معنا و صورت ادبیات ملل، از جمله شعر فارسی داشته اند. درک کامل مفهوم بسیاری از اشعار در گرو درک مناسبات معنایی و جزییات زیباشناختی موضوعات و پدیده های نجومی به کاررفته در آن هاست. بر اساس این اهمیت، هدف مقاله حاضر تبیین کارکردهای معنایی و تصویری بروج فلکی به عنوان بخشی مهم از مجموعه موضوعات نجومی در غزل مولوی است. یافته های این تحقیق توصیفی-تحلیلی حاکی از آن است که مولوی 117 بار از نام برج ها استفاده کرده است. پرنمودترین بروج در غزل او عبارت اند از: حمل (که از مقارنتش با آفتاب، تصویری کلیدی و چشمگیر ایجاد می شود)، اسد، ثور و میزان. مهم ترین کارکردهای معنایی و موضوعی القاشده توسط نام برج ها عبارت اند از: مفاهیم مرتبط با احیای معنوی، تقرب، عشق عارفانه، طلب، بهره مندی از محضر راهبر، نکوهش تعلقات نفسانی و دنیای مذموم. با توجه به استفاده عرفانی- بلاغی مولوی از نام همه برج ها و کاربرد آن ها در بیت هایی که محمل چند تصویرند، تعداد کارکرد تصویری نام بروج، متعددتر و با بسامد 139 است که برجسته ترین آن ها در قالب نماد، ایهام، کنایه و تشبیه عرضه شده اند . یکی از نکات قابل توجه، تلفیق تصاویر با یکدیگر است؛ مثل تشبیهات نمادین، کنایه-نماد و تشبیه-کنایه. مولوی از کارکرد نماد در ضمن تصاویر دیگر هم بهره می گیرد و بر کنایه نیز تاکیدی قابل تامل دارد. نام بعضی از برج ها نیز در ساختار ایهامی، به ویژه از نوع تناسب به کار گرفته می شود.