تطور معنای حلول از فلسفه مشاء تا حکمت متعالی

«حلول» از مفاهیم پرکاربرد و مهم در فلسفه اسلامی است. واکاوی تطور قیام حلولی نشان می دهد که این نظریه در روندی منطقی با عبور از فلسفه مشاء و اشراق به حکمت متعالیه، دچار دگرگونی های اساسی شده است. یکی از مفاهیمی که در این زمینه تاثیرگذار بوده، مفهوم سریان است که در دو نظام مشاء و اشراق، عنصر اصلی حلول می باشد. پس از مواجه شدن با مباحثی همچون منقسم نبودن برخی امور به رغم مادیت و حلول، تجرد ادراک حسی و خیالی و عدم سریان و حلول در آنها و چالش های نظریه حلول در علم باری تعالی، مفهوم سریان از حلول حذف گردیده است و تعریف حلول در حکمت متعالیه را از سریان به وجود لغیره حال برای محل تبدیل کرده و در نهایت، زمینه ساز حقایق بدیعی چون مرتبه بودن عرض نسبت به جوهر و ترکیب اتحادی ماده و صورت و قیام صدوری گشته است.