عوامل پیدایش دو پدیده «ما تاخر حکمه عن نزوله» و «ما تاخر نزوله عن حکمه»

در میان کتاب‌های علوم قرآنی و تفسیر، اصطلاحی با عنوان «ما تاخر حکمه عن نزوله وما تاخر نزوله عن حکمه» خودنمایی می‌کند. عبارت «ما تاخر حکمه عن نزوله» بدین‌معناست که آیاتی از قرآن کریم نازل شده‌اند، اما پس از مدتی حکمشان تشریع شده است؛ مانند نزول آیه «قد افلح من تزکی» ﴿اعلی/ 14﴾ در مکه و تفسیر «تزکی» به زکات واجب و تشریع آن در مدینه. عبارت «ما تاخر نزوله عن حکمه» بدین‌معناست که حکمی در مکه تشریع شده و پس از مدتی در مدینه آیات مربوط به آن حکم نازل شده است؛ مانند تشریع حکم نماز جمعه در مکه و نزول آیات مربوط به این حکم در سوره جمعه و در مدینه. اولین بار بغوی اصطلاح «ما تاخر حکمه عن نزوله» را بیان کرد. اصطلاح «ما تاخر نزوله عن حکمه» نیز توسط سیوطی ابداع شد. اعتباربخشی مطلق به سخنان صحابه پیامبر و تابعان، بی‌توجهی به قاعده جری و تطبیق و اعتقاد به سبب نزول خاص و تفسیر نادرست برخی از آیات قرآن کریم، از دلایل اصلی پیدایش این دو پدیده است. در این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی ضمن تشریح علل پیدایش این دو پدیده، به تفسیر آیات مدعای این دو پدیده پرداخته شده و بیش از پیش نادرستی این دو پدیده آشکار گشته است.