مروری بر وصیتنامه حضرت فاطمه زهرا (س)

واژه «وصیت» در آیات قرآنی و روایات اهل بیت: در دو معنا به کار رفته است. معنای اول در معنای اخلاقی که به معنای سفارش و موعظه است؛ مانند این آیه شریفه که می فرماید: «و ان هذا صراطی مستقیما فاتبعوه و لاتتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله ذلکم وصاکم به لعلکم تتقون؛[1] این راه مستقیم من است، از آن پیروی کنید و از راه های پراکنده (و انحرافی) پیروی نکنید که شما را از طریق حق دور می کند. این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند شاید پرهیزگاری پیشه کنید». در معنای دوم، معنای فقهی است که عبارت است از سفارش فردی به وصی خودش برای رسیدگی به اموال و کارهای باقی مانده بعد از مرگ.[2] به عبارتی، وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش کارهایی را انجام دهند؛ مانند وصیت هایی که برای کفن و دفن و مراسم دیگر می کنند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از اموال او، ملک کسی باشد یا برای اولاد او قیم و سرپرستی معین کند. وصیت (به معنای فقهی) مستحب است و گاهی واجب می شود؛ برای مثال شخصی که حق الله یا حق الناس بر ذمه اش است و فرصت نکرده است تا آن را ادا کند یا عبادات واجبی مانند حج، روزه و نماز از او فوت شده است، باید وصیت کند تا بعد از وفاتش آن دین و حقوق را ادا کنند.[3] قرآن کریم می ‎فرماید: «کتب علیکم إذاحضر احدکم الموت إن ترک خیرا الوصیه للوالدین والاقربین بالمعروف حقا علی المتقین؛[4] بر شما مقرر شده است که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد؛ برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند. [این کار] حقی است بر پرهیزگاران». در این نوشتار که سخن از وصیت نامه الهی سیاسی حضرت فاطمه (س) است، [5] افزون بر وصیت مصطلح و فقهی، وصیت به معنای اخلاقی یعنی سفارش و موعظه نیز دنبال می شود.   [1]. انعام: 153. [2]. سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 319، ذیل آیه 180 سوره بقره. [3]. ر.ک: رساله عملیه مراجع تقلید، مسایل مربوط به وصیت . [4]. بقره: 280. [5]. درباره وصیت نامه حضرت زهرا (س) مقاله دیگری با عنوان «وصایای حضرت فاطمه (س)» از آقای رجبعلی زمانی در مجله فرهنگ کوثر شماره 69، قبلا منتشر شده است که از جهت حجم و تنوع منابع و... با این مقاله تفاوت دارد.