اثر کود زیستی نیتروکسین بر برخی ویژگی های مورفو-فیزیولوژیکی اکوتیپ های سیاه دانه (Nigella sativa L.) تحت تنش خشکی

به منظور ارزیابی تاثیر اثرات کود زیستی نیتروکسین بر اکوتیپ های سیاه دانه تحت شرایط تنش خشکی، آزمایشی به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دانشگاه ایلام در سال 1397 اجرا گردید. تنش خشکی شامل سه سطح ((آبیاری کامل (آبیاری بر اساس 100 درصد نیاز آبی گیاه)، تنش متوسط (آبیاری بر اساس 50 درصد نیاز آبی گیاه)، تنش شدید (آبیاری بر اساس 35 درصد نیاز آبی گیاه) به عنوان کرت اصلی، کود نیتروکسین شامل عدم مصرف نیتروکسین (شاهد) و مصرف یک لیتر در هکتار نیتروکسین (به میزان 8/0 میلی لیتر در هشت مترمربع به صورت محلول پاشی بذرها) به عنوان کرت فرعی و اکوتیپ های مختلف سیاه دانه (Nigella sativa L.) شامل نیشابور، مشهد، سمیرم و اصفهان به عنوان کرت فرعی- فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که اثر اصلی تنش خشکی، کود نیتروکسین و اکوتیپ بر تمام صفات معنی دار (p≤0.01) بود. بیش ترین ارتفاع بوته و ارتفاع اولین شاخه فرعی مربوط به اکوتیپ مشهد در شرایط عدم استفاده از نیتروکسین تحت 50 درصد نیاز آبی گیاه به دست آمد. بیش ترین تعداد شاخه فرعی در واحد سطح از کوتیپ نیشابور در شرایط عدم نیتروکسین تحت 100 درصد نیاز آبی گیاه به دست آمد. بیش ترین تعداد کپسول در بوته در واحد سطح از تیمار اکوتیپ مشهد عدم نیتروکسین و 100 درصد نیاز آبی گیاه حاصل گردید. بیش ترین عملکرد دانه از اکوتیپ سمیرم در شرایط استفاده از نیتروکسین و تحت 50 درصد نیاز آبی گیاه حاصل شد و بیش ترین شاخص برداشت مربوط به تیمار نیشابور در شرایط 50 درصد نیاز آبی گیاه و عدم استفاده از کود زیستی نیتروکسین بود. بیش ترین عملکرد زیستی در اکوتیپ اصفهان، مصرف نیتروکسین و 50 درصد نیاز آبی گیاه حاصل شد. نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که تنش خشکی موجب کاهش معنی دار (p≤0.01) مقادیر صفات کلروفیل a، b و کلروفیل کل و محتوای رطوبت نسبی برگ گردید. در این بین، کاربرد کود زیستی نیتروکسین در اکثر موارد موجب بهبود این صفات در اکوتیپ های مختلف گردید. بیش ترین و کم ترین میزان کلروفیل a، به ترتیب مربوط به اکوتیپ های سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین (953/0 میلی گرم در گرم برگ تازه) و اکوتیپ مشهد در شرایط 35 درصد نیاز آبی گیاه و عدم اعمال کود زیستی نیتروکسین (101/0میلی گرم بر گرم برگ تازه) بود. همین طور اکوتیپ سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین بیش ترین (717/0 میلی گرم بر گرم برگ تازه) و اکوتیپ نیشابور در شرایط عدم نیتروکسین و 35 درصد نیاز آبی گیاه کم ترین (125/0 میلی گرم بر گرم برگ تازه) مقادیر کلروفیل b را دارا بودند. از طرفی، اکوتیپ سمیرم در تیمار 100 درصد نیاز آبی گیاه و اعمال کود زیستی نیتروکسین بیش ترین (67/1 میلی گرم بر گرم برگ تازه) و اکوتیپ مشهد در شرایط عدم اعمال کود نیتروکسین و 35 درصد نیاز آبی گیاه دارای کم ترین (234/0 میلی گرم بر گرم برگ تازه) میزان کلروفیل کل را به خود اختصاص دادند. از بین اکوتیپ های مختلف اکوتیپ های سمیرم در شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه با کاربرد کود زیستی نیتروکسین و اصفهان در شرایط 35 درصد نیاز آبی گیاه با کاربرد کود زیستی نیتروکسین به ترتیب بیش ترین (287/73 درصد) و کم ترین (657/30 درصد) میزان محتوی نسبی آب برگ را به خود اختصاص دادند. از طرفی، در رابطه با نشت الکترولیت ها در اکوتیپ های مختلف افزایش تنش خشکی موجب افزایش مقادیر آن در تیمارهای مختلف گردید، با این وجود میزان نشت الکترولیت ها در تیمارهای که تحت تیمار کود زیستی نیتروکسین بودند، کمتر از سایر اکوتیپ ها بودند، به طوری که بیش ترین و کم ترین میزان نشت الکترولیت به ترتیب مربوط به تیمارهای اکوتیپ سمیرم در تیمار عدم اعمال نیتروکسین تحت 35 درصد نیاز آبی گیاه (546/64) و اکوتیپ سمیرم با اعمال کود زیستی نیتروکسین تحت شرایط 100 درصد نیاز آبی گیاه با (492/17) بود. با توجه به نتایج این آزمایش، اثرات مثبت کود زیستی نیتروکسین بر عملکرد نهایی را می توان به دلیل بهبود صفات فیزیولوژیک (میزان کلروفیل برگ، نشت یونی و محتوای نسبی آب برگ) ارتباط داد. همچنین کاربرد کود زیستی نیتروکسین میزان نیاز آبی سالانه گیاه را به نحو مطلوبی کاهش داد و این در حالی بود که این کاهش در میزان آب آبیاری مصرفی موجب کاهش قابل ملاحظه ای در عملکرد اقتصادی حاصل از گیاه نگردید. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که کاربرد کودهای زیستی می تواند موجب بهبود عملکرد و خصوصیات کمی گیاه دارویی سیاه دانه تحت محدودیت آبی گردد، با این وجود این موضوع نیاز به بررسی های بیش تر خواهد داشت.