ویژگی های شاخص ریخت شناسی برگ درختان بالغ جهت تشخیص 14 کلن صنوبر پرکاربرد در زراعت چوب

سابقه و هدف :

جنس صنوبر از درختانی است که گستردگی زیادی در مناطق مختلف جهان داشته و از تنوع ریخت شناسی زیادی برخوردار است. یکی از مشخصات گونه های مختلف صنوبر وجود ناجوربرگی در آنهاست. به همین علت گاهی تشخیص کلن های مختلف یک گونه از همدیگر دشوار می شود. در نیمه شمالی کشور کلن های مشخصی از جنس صنوبر کاشته می شوند که شناخت صفات ریخت شناسی برگ شاخص آنها می تواند به تشخیص آنها از یکدیگر کمک نماید. شناسایی این صفات مهمترین هدف اجرای این تحقیق بوده است. از طرفی همبستگی میان صفات ریخت شناسی برگ با صفات رویشی درختان بالغ ممکن است سبب معرفی صفات ریخت شناسی برگ شود که به وسیله آنها ارزیابی رویش درخت میسر گردد. بنابراین به عنوان هدف فرعی، مطالعه همبستگی صفات ریخت شناسی برگ با مشخصه های رویشی درختان بالغ مورد بررسی قرار گرفت.

در این تحقیق 14 کلن از 4 گونه نیگرا (78/42، 154/62، 135/63، betulifolia)، کبوده (45/20، 13/44)، دلتوییدس (8/63، 55/69، 258/92، marquette) و اورامریکن (154، 214، costanzo، vernirubensis) که به خصوص در نیمه شمالی کشور بیش از سایر گونه ها کاشته می شوند از محل کلکسیون کلن های مختلف صنوبر در ایستگاه تحقیقاتی البرز موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور واقع در کرج انتخاب شد. در این کلکسیون با هدف حفظ ذخایر ژنتیکی، 9 پایه از هر ژنوتیپ کاشته شده است. به منظور مطالعه صفات ریخت شناسی برگ سه پایه از مجموع نه پایه کاشته شده به صورت تصادفی انتخاب شد و پس از نمونه برداری برگ از ارتفاع 3 تا 8 متری درختان هفت ساله، 12 صفت ریختشناسی در آنها اندازه گیری شد. همچنین به منظور بررسی همبستگی میان صفات ریخت شناسی برگ با رویش درخت بالغ، در اواخر فصل رویش در مورد همان سه پایه مربوط به هر کلن، قطر برابر سینه، ارتفاع کل درخت و شعاع تاج در چهار جهت جغرافیایی اصلی ثبت گردید و سپس سطح تاج پوشش محاسبه شد. جهت تحلیل داده ها با ترکیب نتایج تحلیل خوشه ای با تحلیل تجزیه به مولفه های اصلی (با دو روش محاسبه همبستگی صفات با مولفه های اصلی و رگرسیون چندگانه صفت های برگ با محورهای اصلی) و همچنین طرح آشیانه ای اقدام به تعیین مهمترین صفات موثر در تفکیک کلن ها از یکدیگر گردید. در انتها این صفات مهم در بین گروه های مختلف حاصل از خوشه بندی با استفاده از آزمون دانت تی 3 مورد مقایسه قرار گرفتند تا صحت نتایج مورد تایید قرار گیرد.

براساس نتایج تحلیل خوشه ای، کلن های کبوده و نیگرا و همچنین دو کلن دلتوییدس 8/63 و 258/92 هر یک به طور جدگانه در یک گروه و چهار کلن اورآمریکن همراه با کلن های دلتوییدس marquette و 55/69 در گروه دیگر جای گرفتند. 5 صفت طول برگ، سطح برگ، حداکثر پهنای برگ، وزن خشک برگ و طول دمبرگ به عنوان اثرگذارترین مشخصه های شکل شناسی تعیین شدند که با استفاده از این صفت ها می توان کلن های مورد مطالعه را از همدیگر تفکیک نمود. مساحت تاج نیز تنها صفت رویشی بود که همبستگی معنی دار مثبتی با صفات ریخت شناسی برگ داشت به طوری که با افزایش مساحت تاج بر طول برگ، حداکثر پهنای برگ، طول دمبرگ، ضخامت برگ و سطح برگ و وزن خشک برگ افزوده شد.

با توجه به ناجوربرگی جنس صنوبر و شباهت زیاد برگ کلن ها در گونه های مورد بررسی در این تحقیق، پنج صفت کلیدی برگ شامل طول، سطح، حداکثر پهنا و وزن خشک همراه با طول دمبرگ صفات شاخص در تشخیص 14 کلن مورد مطالعه می باشند. بنابراین با اندازه گیری این صفات می توان کلن های کاشته شده در زمین های کشاورزی مردم را تا حد زیادی شناسایی نمود. طبق نتایج این پژوهش چنین استنباط می شود که سطح تاج بیش از رویش قطری و ارتفاعی بر ابعاد برگ اثرگذار است. از این رو دست کم در مورد کلن های مورد بررسی در این تحقیق، صفات ریخت شناسی برگ نمی تواند معیاری جهت ارزیابی رشد قطری و ارتفاعی درختان بالغ صنوبر باشد.