تحلیلی بر چگونگی کاربست نظام شبکه ای در تصویرسازی نسخه خمسه شاه تهماسب

نظام شبکه ای، ساختاری هندسی است که نگارگر بر مبنای آن به ترکیب و چیدمان عناصر بصری در قالب کل منسجم، قانونمند و مرتبط با محتوای اثر، به گونه ای که حاوی بیان هنری باشد، می پردازد و درک این فرآیند، در راستای کشف و دریافت نیت نهانی خالق و سفارش دهنده اثر هنری و لذت زیباشناسانه ناشی از مشاهده آن، حایز اهمیت است. امروزه شناخت ساختار نظام شبکه ای به عنوان یکی از مهمترین اصول این هنر، بر کسی پوشیده نمی باشد؛ لیکن هدف از مقاله پیش رو، ضمن بررسی هندسه بنیادین و نظم زیباشناسانه درونی میان عناصر بصری در آثار نقاشی محمد زمان، نگارگر نامی مکتب اصفهان عصر صفویه، پاسخ به این پرسش ها می باشد: 1- چگونه می توان به مدد تحلیل نظام شبکه ای، تناسب میان ساختار هندسی و محتوای اثر در نگاره «فتنه گاو بر دوش در برابر بهرام گور» را تبیین نمود؟ 2- این ساختار هندسی بر پایه چه اصول و ضوابطی شکل گرفته است؟نتایج گویای آن است که نگاره مذکور، بر پایه نظام هندسی و اصول تناسبات طلایی از جمله اعداد فی و اصم، تصویر شده که این امر حکایت از تبعیت هنرمند از شیوه کلاسیک نگارگری ایرانی دارد؛ لیکن بیان استعاری او نه در گزینش صحنه داستان، بلکه در زیرساخت پنهان اثر و ترکیب بندی استوار بر آن می باشد. این پژوهش با استفاده از شیوه تحلیل تم و رویکرد توصیفی_تحلیلی موردی نگاشته شده و گردآوری اطلاعات آن با استفاده از منابع کتابخانه ای، اسناد و پایگاه های مجازی کتابخانه موزه بریتانیا صورت گرفته است.