اثبات تغیر در عوالم فوق طبیعت بر اساس دو مبنای مختلف

در جریان تعامل فلسفه با آموزه‌های دینی، مسایل بسیاری تولید شده ‌است. ازجمله مباحث جدیدی که در چند دهه اخیر مورد توجه بوده، مسیله تکامل برزخی و اخروی نفوس است. از یکسو، بر اساس مبانی و تصریحات جمهور فلاسفه و نیز ظاهر سخنان صدرالمتالهین، استکمال نفوس پس از مفارقت از بدن عنصری محال است. از سوی دیگر، ظاهر آیات و روایات بر استکمال نفوس در عوالم فوق طبیعت دلالت میکند. اینگونه اختلافات، محققان و اندیشمندان را به چاره‌اندیشی واداشته است. مقاله حاضر که به روش تحلیلی استدلالی نگاشته شده، میکوشد بر اساس اصول رایج فلسفی و نیز با التفات به رویکرد عرفانی ملاصدرا، به این پرسش که «آیا نفس پس از مفارقت از بدن تغیر و حرکت میپذیرد؟» از دو راه متفاوت پاسخ دهد. بررسی ها در این پژوهش نشان میدهد که بر اساس مبانی حکما، تغیر احوال نفوس پس از مرگ، امری مقبول و از باب ترتب صور بر یکدیگر و اظهار ملکات و صور کسب شده در عالم طبیعت است. همچنین بر اساس خوانش عرفانی از حکمت متعالیه، تحولات عوالم فوق طبیعت، قطعی و از سنخ همین تحولات اینجهانی است، اما در این دیدگاه تحول و حرکت بمعنای رایج فلسفی نیست بلکه عبارتست از خروج از اجمال و کمون به تفصیل و ظهور. به این ترتیب، در پژوهش حاضر هم با تحفظ بر اصول فلسفی و هم با ارایه تعریفی جدید از حرکت، از ظواهر نقلی دال بر حرکت، تبیینی معقول ارایه شده است.