نگاهی نو به تعیین گرهای مفهوم سالمندی: یک نامه به سردبیر

سردبیر محترم بخش بزرگ جامعه جهانی امروز را سالمندان تشکیل داده اند، جمعیت بزرگی که روزگاری پیش ازاین گرداننده امور بودند اکنون تعاملات متفاوتی با محیط وزندگی دارند. در این خصوص همچنان که پیچیدگی ها و پیشرفت های ساختاری و کارکردی جوامع، تفاوت های بارزتری را در جمعیت سالخورده موجب می شوند، می خواهیم بدانیم که این متفاوت شدنی گرفتارکننده یا فرصت ساز است و آیا در جامعه اشتیاقی برای تبیین این تجارب متفاوت وجود دارد. باوجود گستردگی دیدگاه های مرتبط با سالمند شدن، تبیین مفهوم سالمندی خیلی هم آسان نیست. در این زمینه اولین و آشناترین ویژگی که در خصوص سالمند شدن به ذهن می رسد، زمان گذرانده شده است. آنچه ازدست رفته تا عدد سن (تقویمی) به دست آید و با سوال متداول «چند سال دارید» مشخص می شود.1 بااین وجود، در یک تحلیل عمیق تر و جامع تر آشکار می شود که به جز زمان، شاخص ها و ابعاد دیگری نیز در شکل دهی به این مفهوم نقش دارند ازجمله بعد «زیست شناختی» که به تناسب یا عدم تناسب سن تقویمی (میزان گذر سال های عمر)، با وضعیت بدنی ارتباط دارد و نشان دهنده این است که فرد، جوان تر یا مسن تر از سن تقویمی اش به نظر می آید. در این خصوص کیفیت و سبک زندگی ازجمله عوامل مهم تاثیر گذار بر بعد زیست شناختی هستند و برای دستیابی به آن، هم پاسخگویی جوامع و هم سرمایه گذاری خود افراد مهم است. بعد «روان شناختی» از ابعاد دیگر مرتبط با مفهوم سالمندی است و معیار آن باور فردی نسبت به سن خود می باشد و با این سوال که آیا فرد به اندازه سنش احساس جوانی یا پیری دارد مرتبط است. این بعد، با اثرپذیری از باورها و تجارب شخصی افراد نمایان می شود که بر احساس توانمندی و ارزشمندی آن ها تاثیرگذار است. به جز این ابعاد، بعد «جامعه شناختی» نیز در شکل گیری مفهوم سالمندی نقش مهمی دارد و با این سنجش مرتبط است که آیا هر فرد متناسب با سن خود زندگی می کند. این بعد نیز توسط ساختار جامعه و فرهنگی که فرد در آن زندگی می کند شکل می گیرد. با توجه به موارد گفته شده آنچه در اینجا بارز می شود نقش تعیین گرهای مختلف در شکل دادن مفهوم سالمندی است. تعیین گرها و ابعادی که زیرپوشش سن تقویمی تاکنون کمتر موردتوجه قرار گرفته اند. در این زمینه باید یادآور شد اگرچه سن تقویمی واقعیتی پذیرفتنی در تبیین مفهوم سالمندی است، بدون در نظر گرفتن ابعاد زیستی، روانی و اجتماعی تعیین کننده سالمندی، کافی و مفید نخواهد بود. همچنین توجه به این نکته لازم است که از تعامل این ابعاد با یکدیگر، روابط پیچیده تری ایجاد می شود که نگرش به سالمندی را برای همیشه می تواند با تغییر مواجه کند. ازجمله کارکردهای مثبت تعیین گرهای زیستی، روانی و اجتماعی سالمند شدن، کاهش نرخ مرگ ومیر و افزایش امید به زندگی است.2 از طریق بهبود کیفیت زندگی و امیدواری بیشتر موجب می شوند انسان ها از نظر بدنی و روانی سالم تر باشند، به طوری که اگرچه سنشان افزایش می یابد، بدن جوان تری دارند، به این مفهوم که باوجود گذشت سال های بیشتری از تولد، همچنان تا رسیدن به زمان پایان زندگی، سال های قابل توجهی پیش رو دارند.1 با توجه به آنچه گفته شد درمی یابیم برای رسیدن به مزایای طول عمر بیشتر و سالم تر، برنامه ریزی درزمینه تعیین گرهای زیستی، روانی و اجتماعی مرتبط با سالمندی نیاز است و سالم پیر شدن بایستی خواست و مطالبه هر فرد و جامعه باشد. به این صورت که هر چه جوامع، گروه های سنی و افراد آن از پویایی بیشتر و باورهای عمیق تر برخوردار باشند از مزایای خوب گذران عمر، بیشتر بهره مند می شوند و این باور مثبت که اگرچه سال هایی را گذرانده ایم ولی جوان تر زندگی می کنیم را در مرکز توجه قرار دهند تصویر بهتری از جمعیت سالمند در کل جامعه جریان می یابد.