طراحی مدل سنجش ادراک شهروندان از فساد در نظام بهداشت و درمان ایران

تخمین محافظه کارانه ای از پیمایش سنجه ی جهانی فساد در سال 2009 نشان می دهد افرادی که رشوه پرداخت کرده بودند 7 درصد از درآمد سالیانه خود را به آن اختصاص داده اند. هم چنین سالانه چیزی حدود 2 الی 5 درصد از کل تولید جهان به صورت رشوه رد و بدل می شود. بر اساس مطالعات صورت گرفته در جهان سالیانه چیزی بیش از 300 میلیارد دلار در بخش بهداشت و درمان خرج می شود که به طور میانگین ده درصد آن در تراکنش های فسادآمیز حیف و میل می گردد. سطوح بالای فساد پیامدهای منفی عمیقی بر روی بهداشت جامعه و سلامت آن دارد. اعداد و آمار بالا همگی بر وجود یک مساله ی مهم و غیرقابل انکار در سازمان ها و نظام سلامت دلالت دارد که باعث می شود بودجه و مخارج صرف شده در این بخش، به درستی و در محل هدف هزینه نشود. این موضوع می تواند آثار سوء خود را بر روی نظام سلامت و ذی نفعان در این نظام (خانوار یا مصرف کنندگان، تامین کنندگان، ارایه کنندگان و خریداران) بر جای گذاشته و پیامدهای منفی و مخربی به همراه داشته باشد.

روش پژوهش مبتنی بر «رویکرد ترکیبی» است؛ فاز اول پژوهش مبتنی بر روش «بررسی اسنادی» و «نظریه ی زمینه ای» با استخراج متغیرهای فساد در نظام بهداشت و درمان به انجام رسید. در فاز دوم، متغیرها از طریق برآورد «روایی صوری» مورد بررسی و اجماع نظر نخبگان قرار گرفت و نشان داد سنجه ها کفایت لازم را برای اندازه گیری متغیرهای «ادراک فساد» دارا هستند. در فاز سوم مبتنی بر روش «پیمایش»، ابزار پرسشنامه جهت اندازه گیری «روایی» و «پایایی» در گروه شهروندان (به عنوان گروه هدف نظام بهداشت و درمان) و این پرسشنامه در میان 130 نفر از مراجعه کنندگان به بیمارستان های تهران و شهرستان توزیع گردید.

برای اعتباریابی گویه های مربوط به ادراک شهروندان از فساد در نظام بهداشت و درمان، مورد «تحلیل عاملی اکتشافی» قرار گرفت تا عوامل مکنون در گویه ها شناسایی شود. پس از آن برآورد پایایی مبتنی بر تکنیک «پایداری درونی» برای گویه ها و عوامل مکنون صورت گرفت و گویه های دارای ضریب آلفای ضعیف حذف گردید. در مرحله ی نهایی، مبتنی بر برآورد «آلفای کرونباخ»، برای برآورد «روایی سازه ای» ابزار پژوهش، «مدل عاملی مرتبه ی دوم» برای «ادراک فساد» شهروندان طراحی گردید و مدل نهایی اندازه گیری برازش گردید.

اعتباریابی ابزار پژوهش نشان داد فساد در نظام بهداشت و درمان با چهار عامل «فساد مالی»، «فساد تعاملی»، «فساد ساختاری» و «فساد نظارتی» قابل اندازه گیری می باشد و پرسشنامه پژوهش با 26 گویه معرفی گردیده است.