دو آیت کرامت؛ بررسی آیات خلافت و امانت با ملاک کرامت انسانی

در قرآن کریم، به کرامت آدمی تصریح شده است؛ اما در دو آیه ، به دو مفهوم خلافت و امانت درباره ی انسان و در سنجش با دیگر آفریدگان پرداخته شده که از آیات دشوار و پوشیده در تفسیر شمرده می شوند. «گزینش نیک» از بد یا همان معنای «اختیار» به عنوان بنیاد و ملاک کرامت انسان، می تواند تفسیری آسان و شفاف از این آیات ارایه دهد. آیه ی «امانت»، انسان را بر خلاف آفریدگان دیگر، پذیرای امانتی می شمارد که از «ظلوم» و «جهول»بودن اوست و مفسران، هم، در معنای این دو صفت و هم، در نسبت آن با پذیرش امانت، اختلاف کرده اند. اگر این امانت ویژه، همان ویژگی انسانی «اختیار» باشد، می تواند در کنار دو ویژگی عدل و علم، دو ویژگی ظلم و جهل را نیز، برای انسان رقم زند. وزن «فعول» برای رساندن توان یک ویژگی است، نه فعلیت آن و اینجا، به معنی «توانا به ستم یا توانا به نادانی» است، در کنار «عدول» و «علوم». پس التزام همه انسان ها به ستم و نادانی نیست. در آیه ی «خلافت» نیز، فرشتگان به خدا می گویند جانشینی آدم، به «پستی» و «خون ریزی» خواهد انجامید و خداوند نفی نکرده است؛ اما به دانشی بالاتر ارجاع می دهد. اگر وجه خلافت نیز، همان ویژگی انسانی نیک گزینی و ملزوم علم و عدل باشد، فرشتگان، به درستی، وجه مقارن آن را که جهل و ظلم و پستی و خون ریزی است، دیده و ارزش اصل اختیار را که نیک گزینی آزادانه در برابر نیکی جبری خودشان است، درنیافته اند؛ آنچه خلافت و تخلق و مثل خدا و عبودیت آزاد با کنه ربوبیت است.