نقش موالی ایرانی در ظهور اندیشه های فرهنگی در بصره (دو سده اول ه.ق.).

پس از فتوح عرب در شرق و نیاز به تاسیس پادگانی دایمی، بصره انتخاب و تاسیس شد. اما بصره در جایی بنیان نهاده شد که از دوره باستان در مراکز و نواحی اطراف آن پادگان های ایرانی قرار داشت و ایرانیان بسیاری در آن نواحی زندگی می کردند. پس از تاسیس بصره نیز ایرانیان بسیاری ازجمله اسواران و دهقانان در آنجا زندگی می کردند به عبارت دیگر بصره محل تلاقی ایرانیان و اعراب و در نتیجه تعامل اندیشه های ایرانی و اسلامی است. ایرانیان به تدریج مسلمان شدند و از علمای بزرگ اسلامی شدند. شناخت و تبیین نقش موالی ایرانی در ظهور اندیشه های فرهنگی بصره در دو سده نخستین اسلامی، هدف این پژوهش است. این پژوهش در جهت پاسخگویی به این سوال که موالی ایرانی چه نقشی در ظهور مباحث فرهنگی دو سده نخستین اسلامی داشتند؟ از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بهره برد که به شیوه کتابخانه ای و اسنادی انجام شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات این نتیجه به دست آمد: دلایل پرباری بصره در علوم قرآنی، ادبیات، کلام و فقه را می توان به جغرافیای بصره، حضور ایرانیان و موالی ایرانی بسیار در آنجا، و در نتیجه تعامل فرهنگی بین اسلام و فرهنگ ایرانی دانست. ایرانیان اسیر و ایرانیان آزاد به تدریج مسلمان شدند و با داشتن صبغه غنی فرهنگ ایرانی از بزرگترین عالمان و ادیبان مسلمان و پایه گذاران مکاتب مهم مباحث ادبی، فقهی، کلامی و تفسیری در بصره و تمدن اسلامی شدند و بدینگونه نقش بزرگی را در تعالی تمدن اسلامی ایفا نمودند.